Տնտեսական դիվանագիտություն. ուտոպիա՞, թե՞ իրականություն
ՎերլուծականՑավոք, որքան էլ կառավարությունը փորձի Հայաստանը որպես տնտեսական ներդրումների տեսանկյունից գրավիչ երկիր մատուցել աշխարհին, կյանքը ցույց է տալիս, որ առանց այդ նպատակին հասնելու համար կիրառվող նոր գործիքակազմերի ներդրման անհնար է լուրջ արդյունքներ գրանցել:
Ինչպես հայտնի է, ամիսներ առաջ հայտարարավեց այն մասին, որ Հայաստանը համալրում է իր դիվանագիտական զինանոցն, ու այսուհետ հայ դեսպանները սկսելու են նաև մեծ ուշադրություն դարձնել դիվանագիտության տնտեսական բաղադրիչին ու բացի քաղաքական հարցերից լուծել նաև հայրենական տնտեսությանը վերաբերող խնդիրներ: Նկատենք, որ տնտեսական դիվանագիտությունը բավական լայնորեն կիրառվող գործիք է աշխարհի գրեթե բոլոր երկրներում ու Հայաստանում դրա ներդրումը, կարելի է ասել, ինչ-որ իմաստով նույնիսկ ուշացած պետք է համարել:
Ամիսներ անց, սակայն, ինչպես կարող ենք այժմ փաստել, դեռևս բավական կասկածելի է մնում այդ նոր գործիքակազմի կիրառման արդյունավետությունը, քանի որ ինչպես տեսանելի է, Հայաստանն այդպես էլ ներդրումներ չեն հոսում ու դեռ հարց է` առհասարակ նեդրումներ կլինեն, թե ոչ: Հետևաբար` հարց է առաջանում` ինչո՞ւմն է հատկապես խնդիրը, հայ դեսպանները չե՞ն յուրացրել իրենց առջև դրված խնդիրը, թե՞ այնուամենայնիվ, պրոբլեմը շատ ավելի խորքային է, քան կարող է թվալ առաջին հայացքից:
Իհարկե, խոչընդոտները, որոնք թույլ չեն տալիս մեզ դառնալ ներդրումներ ներգրավող պետություն, ունենալ տնտեսական թռիչքաձև զարգացում, հայտնի է բոլորին ու ավելորդ անգամ ընդգծել դրանք անիմաստ կլիներ: Պարզապես այստեղ հարցն այն է, թե այս իրավիճակում ինչ պետք է անեին դեսպանները` մեր երկիր ներգրավելու ասենք բարձր տեխնոլոգիական ներդրումներ, որոնք տեսականորեն պետք է օգնեին մեզ հասնլու շուկաների դիվերսիֆիկացմանը, ինչը պետք է նկատենք, մեզ համար չափազանց կարևոր առաջադրանք է` հաշվի առնելով մեր կախվածությունը ռուսական շուկայից:
Անկասկած է, որ եթե նույնիսկ մեր դիվանագետներն հանճարեղ մասնագետներ էլ լինեն, չեն կարողանալու որևիցե շոշափելի արդյունք գրանցել և ահա թե ինչու: Խնդիրն այն է, որ ցանկացած ներդրողի համար, ինչ ազգության էլ նա պատկանի, կարևոր է այն օբյեկտիվ իրականությունը, որ տիրում է այս կամ այն երկրում: Իսկ ինչպես հայտնի է, միայն այստեղի խրթին հարկային վարչարարությունը բավական է, որպեսզի ներդրողներն, առհասարակ, խուսափեն Հայաստան փող բերելուց: Էլ չենք ասում օբյեկտիվ խոչընդոտների մասին, որոնք բնավ էլ երկրորդական դեր չեն խաղում նմանատիպ հարցերում: Հայաստանն այսօր, ցավոք, չունի մրցունակ ազգային տնտեսություն, այսինքն` մենք չենք տալիս, չենք արտահանում համաշխարհային շուկաներ այնպիսի մի արտադրանք, որն իր որակով կկարողանար մրցակցել ասենք հայտնի բրենդերի հետ: Ասել է թե` մենք խնդիր ենք դնելու արտասահմանցի արտադրողի առաջ անձամբ այդ ամենն անելու, Հայաստանի առաջ, պատկերավոր ասած, ճանապարհ հարթելու` դրա դիմաց ընդամենը խոստանալով նրան էժան աշխատուժ: Խնդիրն էլ, սակայն, այն է, որ էժան աշխատուժ այսօր շատ ու շատ երկրներ են առաջարկում` հանդես գալով, սակայն, շատ ավելի բարենպաստ դիրքերից, քան նույն Հայաստանն է: Հետևաբար` սեփական ազգային տնտեսությունն ուրիշի ձեռքերով ծաղկեցնելու մեր խորամանկ նպատակը չի կարող լիարժեքորեն կյանքի կոչվել մի պարագայում, երբ Հայաստանն այդ պոտենցյալ ներդրողին բացի խնդիրներից խոշոր հաշվով այլ բան չի առաջարկում: Գումարած սրան` պետք չէ բացառել նաև աշխարհաքաղաքական գործոնը: Գաղտնիք չէ, որ աշխարհի տեխնոլոգիապես զարգացած ընկերությունները և, առհասարակ, համաշխարհային տնտեսության լոկոմոտիվներ հանդիսացող կորպորացիաներն ունեն արևմտյան ծագում: Իսկ Հայաստանն, ինչպես հայտնի է, հակառակ բևեռի ազդեցության տակ գտնվող երկիր է ու հանդիսանում է այդ բևեռի տնտեսության յուրատեսակ մասնիկը: Հետևաբար` նույն արևմտյան կազմակերպությունները չեն կարող թեկուզ իրենք իրենց համար, իրենց հոգու խորքում նշել առնվազն երկու պատճառ, որոնք կստիպեին աշխարհաքաղաքական հակամարտության այսօրվա պայմաններում հզորացնել Հայաստանի տնտեսությունը: Ուստի` եթե նույնիսկ հայ դիվանագետներն օժտված էլ լինեն ասենք կարդինալ Ռոշելյեի դիվանագիտական գիտելիքներով ու հմտություններով, նման պարագայում, վստահաբար, չեն կարողանալու «սայլը տեղից շարժել»:
Ճիշտ է` միգուցե հետագայում ինչ-որ ներդրումների ականատես կարող ենք դառնալ, ու չի բացառվում, որ դա մատուցվի որպես հայ դիվանագիտության փայլուն հաղթանակ, սակայն զուտ օբյեկտիվորեն մեծ ակնկալիքներ ունենալ պետք չէ: «Տնտեսական դիվանագիտություն» կոչվածը մեզ համար չէ` ցավոք, այն շատ ավելի լայն հնարավորություններ ունեցող պետությունների համար է, որոնք վաղուց իրենց կայուն տեղն են զբաղեցնում համապատասխան սանդղակներում:
Դավիթ ԲԱԲԱՆՈՎ