Ինչ լրջագույն խնդիրների է բախվելու ՀՀ տնտեսությունը՝ ԵԱՏՄ-ից դուրս գալու դեպքում

Վերլուծական 4 Դեկտեմբեր, 2023 21:07

Հայաստանի իշխանությունները, ի դեմս՝ Նիկոլ Փաշինյանի և նրա թիմակիցների, այլևս չեն թաքցնում, որ իրենց հիմնական նպատակը Ռուսաստանի հետ դաշնակցային հարաբերությունների խզումն է, բոլոր ինտեգրացիոն և պաշտպանական միավորումներից դուրս գալը, ռուսական բիզնեսի դուրս մղումը երկրից` ընդլայնելով հարաբերությունները ԵՄ-ի և ՆԱՏՕ-ի հետ, ինչպես նաև Հայաստանը վերածելով մեկ այլ Ուկրաինայի և Մոլդովայի։ Դրան զուգահեռ, ըստ որոշ տեղեկությունների, Հայաստանի իշխանությունները որոշել են գնահատել ինտեգրացիոն միավորումներից, մասնավորապես՝ ԵԱՏՄ-ից դուրս գալու ռիսկերը և դժվար չէ կռահել, թե որն է նման ռևիզիայի նպատակը: Փաստացի Փաշինյանը պատրաստվում է իր արևմտյան կուրատորներին հաշիվ ներկայացնել և հասկանալ՝ արդյո՞ք հավաքական Արևմուտքը պատրաստ է փակել այն բոլոր վնասները, որոնք կրելու է ՀՀ տնտեսությունը ԵԱՏՄ-ից Հայաստանի դուրս գալու պարագայում:

Իսկ վնասները փոքր չեն լինելու: Դիցուք՝ ըստ մի շարք գնահատումների՝ առաջին հերթին կաթվածահար կլինեն երկրի գյուղատնտեսությունը, էներգետիկան և շինարարական ոլորտը: Առաջին տարվա ընթացքում կգրանցվի ՀՆԱ-ի մինչև 25% անկում, եկրորդ տարին կանխատեսվել է ՀՆԱ-ի մինչև 14% անկում:

ԵԱՏՄ-ից դուրս գալը ի չիք կդարձնի նաև երկնիշ տնտեսական աճի կանխատեսումները՝ մեծագույն հարված հասցնելով արտահանող սեկտորին: Ասվածը հիմնավորելու համար նշենք, որ նախորդ տարի ՀՀ ընդհանուր արտահանումը կազմել է 5,42 մլրդ ԱՄՆ դոլար, իսկ ՀՀ արտահանումը ՌԴ՝ 2,463 մլրդ դրամ, կամ ընդհանուրի 45,5 տոկոսը։ Այս տարվա հունվար-սեպտեմբեր ամիսների կտրվածքով ՀՀ ընդհանուր արտահանումը կազմել է 5,12 մլրդ ԱՄՆ դոլար, իսկ ՀՀ արտահանումը ՌԴ՝ 2,645 մլրդ դրամ, կամ ընդհանուրի 52 տոկոսը։ ՀՀ ընդհանուր արտահանման մեջ դեպի ՌԴ արտահանման տեսակարար կշիռը նախորդ տարվա համեմատ՝ 2023 թվականին ևս աճել է 6,5 տոկոսային կետով։ Այստեղ տեղին է համեմատականներ անցկացնել ԵՄ հետ: ԵՄ երկրների հետ Հայաստանի արտաքին առևտրաշրջանառության ծավալը 2023թ.–ի 9 ամիսներին ավելացել է մեկ երրորդով և կազմել 2,1 մլրդ դոլար, միևնույն ժամանակ դեպի ԵՄ երկրներ Հայաստանի արտահանման ծավալը նվազել է 5,1 տոկոսով։ Իսկ ահա դեպի Հայաստան ներմուծումն աճել է 48,5%-ով՝ կազմելով 1,7 մլրդ դոլար: Կարծում ենք՝ կարիք չկա բացատրելու, որ ԵՄ շուկան որևէ առումով չի կարող փոխարինել ԵԱՏՄ շուկային և խաղը այս դեպքում մեկ դարպասների ուղղությամբ է ընթանալու՝ մեր դարպասների:

ԵԱՏՄ-ից Հայաստանի դուրս գալու պարագայում լրացուցիչ ծախսեր են առաջանալու տնտեսվարող սուբյեկտների համար: Այժմ Հայաստանի ռեեստրում տնտեսվարող սուբյեկտների հայտնվելը ավտոմատ գրանցվում է ՌԴ գործընկերների մոտ, ինչը զգալիորեն հեշտացնում է արտահանումը: Հասկանալի է, որ կառույցը լքելու դեպքում մեր տնտեսվարողները բախվելու են լուրջ ֆինանսական և բյուրոկրատական քաշքշուկների:

Սրանով, սակայն, խնդիրները չեն ավարտվելու։ Միանգամայն տրամաբանական է, որ Հայաստանը, ԵԱՏՄ-ից դուրս գտնվելով, պետք է հստակ պատկերացնի, որ այդ պարագայում վերանայվելու են Ռուսաստանի և ԵԱՏՄ մյուս անդամ պետությունների հետ մինչ այդ ձեռք բերված պայմանավորվածությունները։ Կասկածից վեր է, որ առաջին հերթին վերանայվելու են Հայաստանին բնական գազի վաճառքի արտոնյալ սակագները։ Օրինակ, ՀՀ սահմանին ՌԴ-ից մատակարարվող բնական գազն արդեն կվաճառվի ոչ թե այսօրվա արտոնյալ գնով, այլ ասենք՝ 1000մ³-ի համար $339,9-ով, ինչպես, օրինակ, Մոլդովայի պարագայում է։ Ըստ ECORYS և CASE միջազգային ընկերությունների՝ միայն գազի արտոնյալ գնի հաշվին Հայաստանը տարեկան կտրվածքով հավելալ 2.2 տոկոս տնտեսական աճ է ապահովում: Հասկանալի է, որ զրկվելու ենք նաև այդ հնարավորությունից: Կասկածից վեր է, որ կբարձրանան էներգասպառման ծախսերը: Եթե այսօր ՀՀ-ն ՀՆԱ էներգատարողության ցուցանիշներով զիջում է տարածաշրջանի և ԵՄ երկրներին, ապա էլեկտրաէներգիայի գների աճը բացասաբար կանդրադառնա մեր երկրի տնտեսական մրցունակության վրա, քանի որ էլեկտրաէներգիայի սակագների բարձրացումը վտանգավոր «շղթայական ռեակցիա» առաջ կբերի, այն է՝ կհաջորդի թողարկվող արտադրանքի ինքնարժեքի բարձրացում:

Այստեղ անհրաժեշտ է ընդգծել ևս մեկ կարևոր գործոն։ Հայկական ատոմակայանը ВВЭР-440 տիպի ռեակտոր ունի և աշխատում է միջուկային վառելիքով, որն արտադրվում է բացառապես Ռուսաստանում։ Միանգամայն սպասելի է, որ ԵԱՏՄ-ից ՀՀ-ի դուրս գալով պայմանավորված՝ վերանայվեն ՀԱԷԿ-ի միջուկային վառելիքի, միջուկային ռեակտորի ջերմարձակող տարրերի ներկա պահին գործող գները (դեպի բարձրացման կողմը), ինչը նույնպես կնպաստի էլեկտրաէներգիայի գների բարձրացմանը։

Տնտեսագետները միակարծիք են նաև այն հարցում, որ ԵԱՏՄ-ից դուրս գալու դեպքում Հայաստանը բախվելու է պարենային անվտանգության ապահովման հետ կապված բազմաթիվ խնդիրների, քանի որ այսօր ներմուծվող ցորենի 99 տոկոսը, ալյուրի 98.4 տոկոսը, բանջարեղենի 48.5 տոկոսը, շաքարի 41. տոկոսը ներմուծվում է ԵԱՏՄ-ից, իսկ ավելի կոնկրետ՝ ՌԴ-ից:

Եվս մեկ խնդիր, որից խուսափել չի ստացվի: Հայաստանի տնտեսության մեջ կատարվող ներդրումների մասով կրկին առաջատար է ԵԱՏՄ-ն: ԵԱՏՄ անդամ երկրներից կատարված ներդրումները նախորդ տարի աճել են 111.8 մլրդ դրամով։ Հիմնական ներդրումները կատարվել են ՌԴ-ից` հանքարդյունաբերության ու էներգետիկայի ոլորտներում, և Բելառուսից` մեծածախ առևտրի ոլորտում։ Նշենք, որ Եվրոպական միության եւ Հայաստանի Հանրապետության միջեւ ներդրումների համակարգման հարթակը նոր-նոր է ձևավորվում և դեռ հայտնի չէ դրա արդյունավետությունը և այն, թե որքանով է պատրաստ Արևմուտքը ներդրումներ կատարել Հայաստանում:

Փաշինյանը և նրան գեղեցիկ խոստումներ տվող Արևմուտքը քաջ գիտակցում են, որ Ռուսաստանի հետ դաժան «ամուսնալուծությունը» կառաջացնի տնտեսական և սոցիալական ծանր ճգնաժամ, որից հետո փոքր Հայաստանում այս գործընթացի նախաձեռնողներն ստիպված են լինելու սեփական սոված ժողովրդի առջև պատասխան տալ իրենց արկածախնդիր քաղաքականության համար: Կների հայ ժողովուրդը թե ոչ՝ սա արդեն հարցի մեկ այլ կողմն է...