«Զանգեզուրի միջանցք»՝ Արևմուտքի և Փաշինյանի խաղն ընդդեմ ՀՀ շահերի

Սյունիքի մարզի տարածքով իրենց փաստացի միջանցք տրամադրելու հարցում Թուրքիայի և Ադրբեջանի ճնշումը, ինչպես տեսնում ենք, շարունակվում է։ Ակնհայտ է, որ Արցախի վերջնական հանձնումից հետո հաջորդը լինելու է Սյունիքը, քանի որ Բաքվի վարչախումբը չի էլ թաքցնում, որ իր գլխավոր նպատակը Սյունիքի հանդեպ ամբողջական վերահսկողության սահմանումն է և դեպի Նախիջևան այսպես կոչված՝ «Զանգեզուրի միջանցքի» բացումը։ Փորձենք հասկանալ, թե ովքեր են ի վերջո այս նախագծի իրականացման հիմնական շահառուները: Եվ այսպես՝

Ադրբեջանը «միջանցքի» միջոցով հույս ունի անարգել կապ ունենալ իր էքսկլավ Նախիջևանի հետ և շարունակել կառուցել իր նավթամուղներն ու գազամուղները դեպի Թուրքիա և այնտեղից՝ դեպի Արևելյան ու Հարավային Եվրոպա։ «Միջանցքի» միջոցով Ադրբեջանը նաև կձերբազատվի Իրանի «հոգածությունից», կունենա այլընտրանքային ճանապարհ ներկայիս Իրանի տարածքով գործող ճանապարհին, որը կլինի ավելի կարճ ու անվտանգ, և Հայաստանն էլ, ի տարբերություն Իրանի, կլինի ավելի «փափուկ»։ 

Թուրքիան «միջանցքի» միջոցով կկարողանա անխոչընդոտ կապ հաստատել Ադրբեջանի հետ, քանի որ հիմա Ադրբեջան-Նախիջևան կապն իրականացվում է Իրանի տարածքով և վերահսկվում է Իրանի կողմից։ Թուրքիան նույնպես շահագրգռված է ապահովել Իրանի սահմանին իր ռազմաքաղաքական ներկայությունը։ Դրանով իսկ փորձելով խոչընդոտել Իրանի՝ Հայաստանի տարածքով գազի ու նավթի հնարավոր հետագա տարանցումը:

«Զանգեզուրի միջանցքի» թերևս գլխավոր շահառուն Արևմուտքն է: Այս առումով, ամենևին էլ պատահական չէ Հայաստանի Հանրապետություն, հատկապես՝ Սյունիքի մարզ, ամերիկյան տարբեր դիվանագիտական շրջանակների, փորձագիտական ու հասարակական սեկտորի ներկայացուցիչների այցերի ակտիվացումը: Արևմուտքն այս դեպքում հետապնդում է իր էներգետիկ շահերը: Լրացուցիչ ծավալների համար Եվրոպային անհրաժեշտ են նոր երթուղիներ Կասպից ծովի տարածաշրջանից բնական գազի և այլ ածխաջրածինների մատակարարման համար: Եվ այս առումով Հայաստանի  Սյունիքի մարզն սկսում է շատ կարևոր նշանակություն ձեռք բերել արևմուտքի համար։ «Զանգեզուրի միջանցք» կոչվող նախագիծը, որը փորձում են իրականացնել մեր հարևանները, պարզապես տրանսպորտային հաղորդակցություն չէ, այլ, ինչպես բազմիցս հայտարարել է Ադրբեջանի էներգետիկայի նախարար Փարվիզ Շահբազովը, Թուրքիա և, այնուհետև, եվրոպական շուկաներ գազ և էլեկտրաէներգիա փոխադրելու հնարավորություն:

Քանի որ Վրաստանի տարածքով անցնող Հարավային գազային միջանցքն ունի խիստ սահմանափակ թողունակություն և չի կարող բավարարել կամ մասամբ դիվերսիֆիկացնել եվրոպական պահանջը, ապա այդ բացը փորձում են լրացնել նոր երթուղիներով՝ «Զանգեզուրի միջանցքով»: Բնականաբար, Արևմուտքը ցանկանում է ինքը վերահսկել այդ ռազմավարական հանգույցը և բացառել սցենար, որի դեպքում այդ վերահսկողությունը կարող է իրականացվել ՌԴ սահմանապահ զորքերի կողմից: Հասկանալի է, որ ռուսական կողմի համար սա բավականաչափ լուրջ ռիսկեր է պարունակում և էլ ավելի է արագացնելու Հարավային Կովկասում ազդեցության լծակների կորուստը: Բացի այդ, եթե այսպես կոչված՝ «Զանգեզուրի միջանցքը» վերահսկվի Արևմուտքի կողմից, ապա դա նշանակում է, որ վերջինս ամեն պահի կարող է խաթարել ՌԴ-Իրան կոմունիկացիոն կապը՝ իզոլացնելով ՌԴ-ն հարավից:

Արևմուտքի շահագրգռվածության մասին է վկայում The National Interest ամսագրում ամերիկյան արտաքին քաղաքականության հետազոտությունների ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող Սթիվեն Բլանկի կողմից հրապարակված հոդվածը, որտեղ հեղինակը պնդում է, որ Ուկրաինայի պատերազմի լույսի ներքո այսպես կոչված՝ «Զանգեզուրի միջանցքը» շտապ պետք է բացվի։ Հոդվածագիրը նշում է, որ գազի եվրոպական գները սրընթաց աճում են այն բանից հետո, երբ Մոսկվան դադարեցրեց «Հյուսիսային հոսք 1» գազամուղի հասանելիությունը, իսկ արեւմտյան պատժամիջոցները խթանել են ամենաառաջնային պարենային ապրանքների գների աճն ամբողջ աշխարհում: Հենց այս ֆոնին Հայաստանն այլեւս չի կարող հետաձգել Եվրոպայի և Ասիայի միջեւ կարեւորագույն նոր տրանսպորտային երթուղու՝ «Զանգեզուրի միջանցքի» կառուցումը:

Ի մի բերելով վերոնշյալը՝ կարող ենք եզրակացնել, որ տարածաշրջանի հիմնական խաղացողները, բացառությամբ՝ Իրանի, կողմ են «միջանցքին»։ Ակնհայտ է, որ Իրանից և Հայաստանից բացի, մյուս բոլոր կողմերի համար շահավետ է «միջանցքի» բացումը։ Նախագծի կյանքի կոչման գլխավոր շահառուներից մեկն էլ, ինչպես տեսնում ենք, Արևմուտքն է: Ավելորդ է նշել, թե ինչ ռիսկեր է պարունակում այս սցենարի իրագործումը ՀՀ–ի համար: Հայաստանը դե ֆակտո ստանում է իր տարածքով անցնող, սակայն իր կողմից որևէ կերպ չվերահսկվող կարևոր ռազմավարական ու տնտեսական զարկերակ, որը ցանկացած պահի կարող է օգտագործվել իր դեմ։ «Միջանցքը» կկտրի Իրանի հետ Հայաստանի սահմանը և դամոկլյան սրի պես կկախվի իր տարածքային ամբողջականության և սուվերենության վրա։ Եվ հենց այս հանգամանքը պետք է հաշվի առնեն Արևմուտքի քավորությամբ խաղաղության պայմանագիր ստորագրել պատրաստվող ՀՀ իշխանությունները:

Այս թեմայով Ռուսաստանը չի օգտագործում «Զանգեզուրի միջանցք» տերմինը. Գալուզին Մինչև միջանցք տալը՝ կանվանափոխեն Երևանի թաղամասերի անունները․ ՔՊ-ն մրցույթ կհայտարարի «Զանգեզուրի միջանցքը» եղել և մնում է օրակարգում. Արմեն Ռուստամյան Թուրք-ադրբեջանական տանդեմն սկսել է իրագործել «Զանգեզուրի միջանցքի» բացման «պլան Բ-ն» Տարածաշրջանի մյուս երկրներից ակնկալում ենք աջակցություն «Զանգեզուրի միջանցքի» նախագծին. Ֆիդան Հնդկաստանը, ռազմավարական արտահանումների համար, օդային միջանցք է ստեղծում դեպի Հայաստան. IADN ԵՄ-ն, ԱՄՆ-ն և ԱՄԷ-ն ծովային մարդասիրական միջանցք կգործարկեն դեպի Գազայի հատված. Ֆոն դեր Լայեն Խաղաղության պայմանագրում Նախիջևանով «միջանցք» պետք է նախատեսել ապրանքների տեղափոխման համար․ Կլաար (տեսանյութ) «ԳեոՊրոՄայնինգ»-ը չի հանդիսացել և չի հանդիսանում «Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատ»-ի բաժնետեր. հայտարարություն Ադրբեջանը ՌԴ դրդմամբ փորձում է ապակայունացնել իրավիճակը, վարկաբեկել ԵՄ-ն ու միջանցք պարտադրել. Արամ Սարգսյան