2024-ը՝ Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև պատերազմի՞, թե՞ խաղաղության տարի. Թոմաս դե Վաալ

Ինչպես Ուկրաինայում, այնպես էլ Հարավային Կովկասում, 2024 թվականը կլինի կրիտիկական տարի, որը փորձության կենթարկի նաև եվրոպական որոշում կայացնողներին: Այս մասին «Կովկասում, պատերազմի կամ խաղաղության ևս մեկ տարի» հոդվածում գրել է բրիտանացի փորձագետ Թոմաս դե Վաալը։

«Երկրորդ կիսամյակը ծանր է լինելու Վրաստանի համար։ Հոկտեմբերին տեղի կունենան ընտրություններ, որոնցում «Վրացական երազանք» իշխող կուսակցությունը կձգտի հաղթել աննախադեպ չորրորդ ժամկետում և խստացնել իր անազատական ​​վերահսկողությունը երկրի վրա՝ միևնույն ժամանակ պահպանելով ԵՄ նոր ձեռք բերած թեկնածուի կարգավիճակը:

Մինչ այդ առաջ է գալիս Ադրբեջանի և Հայաստանի հարցը, և նորից՝ պատերազմի՞, թե՞ խաղաղության տարի: Բանակցությունները շարունակվում են երկկողմ խաղաղության համաձայնագրի շուրջ, որը կկարգավորի երկու երկրների հարաբերությունները երեսուն տարվա հակամարտությունից հետո, սակայն դեռևս առկա է բռնության սպառնալիք Հայաստանում՝ Սյունիքում, որը պատմականորեն հայտնի է՝ որպես «Զանգեզուր»:

Խաղաքարտերի մեծ մասը շարունակում է պահել Ադրբեջանը։ Իլհամ Ալիևը փետրվարի 7-ին վերընտրվել է հինգերորդ ժամկետով նախագահի պաշտոնում: Նա երբեք այդքան վստահ տեսք չի ունեցել: Ալիևը հանրության մոտ նոր հեղինակություն է ձեռք բերում անցած սեպտեմբերին իր ռազմական հաղթանակից, երբ նրա ուժերը կայծակնային գործողությամբ գրավեցին Լեռնային Ղարաբաղը` ստիպելով ողջ հայ բնակչությանը փախչել և բռնությամբ լուծել տասնամյակներ շարունակվող հակամարտությունը:

Ղարաբաղյան օպերացիան արագացրեց հարաբերությունների սառեցումը Ադրբեջանի և Արևմուտքի միջև, որը մինչև վերջին պահը փորձում էր միջնորդել հակամարտության խաղաղ կարգավորմանը։ Սա, քանի որ Հայաստան-Ռուսաստան հարաբերությունները գտնվում են տպավորիչ անկման գործընթացում, և ԵՄ-ն ակտիվացնում է իր ներգրավվածությունը:

Ընդհակառակը, Ալիևի վստահությունը բխում է իր երկու խոշոր հարևանների հետ կրկնակի ապահովագրության քաղաքականությունից՝ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի հետ ամուր դաշինքից և Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հետ փոխշահավետ գործընկերությունից: Երկու առաջնորդների, այլ ոչ թե նրանց երկրների վրա սթրեսը միտումնավոր է. սրանք շատ անձնական կապեր են տղամարդկանց միջև, ովքեր խոսում են իշխանության և փողի նույն «մաչոյական» լեզվով:

Բրյուսելում և Վաշինգտոնում Արևմուտքի կողմից աջակցվող բանակցային ուղիները դադարեցվել են անցյալ ամառվանից: Մնում է երկկողմ գործընթաց՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի ազգային անվտանգության խորհրդականների գլխավորությամբ, որն աշխատում է խաղաղության համաձայնագրի տեքստի վրա։

Առանց միջնորդների խաղաղության երկկողմանի գործընթացն այն առավելությունն ունի, որ ոչ մի օտար օրակարգ կամ էգո չի կարող խոչընդոտել գործարքին: Բայց հայկական կողմը նաև մտավախություն ունի, որ ասիմետրիկ իրավիճակում Բաքուն կարող է օգտագործել այն իր օրակարգը պարտադրելու համար՝ պահանջելով զիջումներ՝ միաժամանակ սպառնալով ուժ կիրառել։

Հաղորդվում է, որ գործարքի հասնելու երեք հիմնական կպչուն կետ կա. Մեկը Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանի սահմանազատումն է, որտեղ խորհրդային ժամանակաշրջանի տարբեր հատվածներից բազմաթիվ քարտեզներ տալիս են տարբեր մեկնաբանություններ, թե որտեղ պետք է գծել գծերը:

Երկրորդ խնդիրն այն է, թե ինչպիսի միջազգային երաշխիքներ և վեճերի լուծման մեխանիզմներ կլինեն՝ համաձայնագիրը կայուն դարձնելու համար։ Հայերը ցանկանում են որքան հնարավոր է շատ միջազգային աջակցություն, իսկ ադրբեջանցիներն ուզում են այստեղ շատ քիչ գրված տեսնել:

Երրորդ հարցը խիստ վիճահարույց խնդիրն է, որը վերաբերում է երկար փակ միջանցքի կամ տարանցիկ երթուղու վերաբացմանը 43 կիլոմետրանոց հայկական տարածքով, որը կապում է Ադրբեջանի հիմնական մասը Թուրքիային սահմանակից Նախիջևանին: Ադրբեջանը շահագրգռված է իր տարածքի երկու հատվածները վերամիավորելու ուղիներով, որոնք հնարավորինս քիչ հայկական վերահսկողություն ունեն դրանց վրա։ Հայաստանը չի ցանկանում զիջել ինքնիշխանությունը կամ անվտանգությունը իր ռազմավարական նշանակություն ունեցող հարավային սահմանային գոտում»,-գրում է դե Վաալը։

«Իր հերթին հայկական կողմն աշխատում է ազատվել ռուսական ազդեցությունից, այդ թվում՝ Խորհրդային Միության փլուզումից հետո այնտեղ տեղակայված սահմանապահներից։ Դա կլինի մեծ ռազմավարական հարված, եթե ռուսները մնան՝ Ադրբեջանի թելադրանքով։

Հայաստանում գործուն ենթադրությունն այն է, որ այստեղ Բաքվի և Մոսկվայի միջև կա գործարք, որին Անկարան հանգիստ համաձայնել է։ Սա հաստատող առնվազն անուղղակի ապացույցներ կան: Ռուսների համար տարանցիկ ճանապարհի վերահսկումը մեծ հաջողություն կլիներ։ Նրանց պաշտոնապես կհանձնվի երկաթուղու մի հատվածի հսկողությունը, որը կապում է Ռուսաստանը և Իրանը, և երթուղիները դեպի Պարսից ծոց՝ տասնամյակների ընթացքում առաջին անգամ: Սա կլինի հյուսիս-հարավ երկաթուղային հիմնական երթուղին Ռուսաստանի համար՝ վերականգնելու իր կապերը Մերձավոր Արևելքի հետ, քանի որ Ուկրաինայի հետ պատերազմը և Արևմուտքի հետ հակասությունները ձգձգվում են:

Մտահոգիչ սցենարն այն է, որ խաղաղության պայմանագիր չի կնքվի այնքան ժամանակ, քանի դեռ Ադրբեջանը չի ստացել այն, ինչ ուզում է Հայաստանից։ Այլ կերպ ասած, 2024 թվականին Հայաստանը, ամենայն հավանականությամբ, կհայտնվի մեծ ճնշման տակ թե՛ Բաքվի և թե՛ Մոսկվայի կողմից՝ օգտագործելով տարբեր մեթոդներ՝ միանալու «Զանգեզուրի միջանցքի» ծրագրին, որը հարիր չէ ոչ Երևանին, ոչ էլ արևմտյան ուժերին:

Այդ պատճառով է նաև, որ տեղական բռնության դեպքերին, ինչպիսին Ներքին Հանդի մոտ տեղի ունեցածն է, պետք է ուշադիր հետևել: Նման փոքր բախումներից կարող են բխել նոր հակամարտություն և ճակատագրական հետևանքներ ողջ տարածաշրջանի համար»,-եզրափակում է Թոմաս դե Վաալը։

Այս թեմայով ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատում Ադրբեջանի դեմ պատժամիջոցներ սահմանող օրինագիծ է ներկայացվել Ռուսաստանը հանդես է գալիս Բաքվի և Երևանի միջև շփումների շարունակման օգտին. Պեսկով ԵՄ-ում Հայաստանի դեսպան. ՀԱՊԿ-ը լքեց մեզ Ոչ ոք չպատժվեց 6 տարի առաջ զորամասը լքած ու իշխանափոխության ջատագով ցուցարարներին միացած զորախմբից, իսկ հիմա՞... Քաշքշուկ Հրազդանում ճանապարհ փակած քաղաքացիների և ոստիկանների միջև (տեսանյութ) Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հակամարտության խաղաղ կարգավորման շանսերն առավել քան երբևէ մեծ են. Շոլց Կիրանցը միասին դարձնենք Հայաստանի պարտվողական, հանձնվողական քաղաքականությանը վերջ տալու սկզբնակետը. Աբրահամ Գասպարյան (տեսանյութ) Հայաստանի լինելիության հարցն է որոշվում. ապագայի շատ կոնկրետ նախագիծ է դրվում սեղանին․ վարչապետ (տեսանյութ) Հնդկաստանի ԱԳՆ-ն արձագանքել է Ադրբեջանի՝ Հայաստանին զենք մատակարարելու առթիվ քննադատությանը Երևանը դիտարկում է Հայաստանի ու Ադրբեջանի ԱԳ նախարարների հանդիպում կազմակերպելու Ղազախստանի առաջարկը