Հայաստանի առջև ծառացած թիվ մեկ հարցը Արցախի հակամարտության կարգավորումն է․ Նորայր Նորիկյան
ԲլոգոսֆերաՓաստաբան Նորայր Նորիկյանը ֆեյսբուքյան իր էջում գրել է.
«Պատմական ներկա ժամանակահատվածում Հայաստանի առջև ծառացած թիվ մեկ հարցը Արցախի հակամարտության կարգավորումն է:
Թեև պետք է ընդգծել, որ միջազգային և տարածաշրջանային ինտեգրման, ինչպես նաև Հայաստանի պաշտպանական համակարգի ամբողջական խնդիրները ոչ պակաս կարևոր են՝ մեր պետության կենսունակությունն ու հարատև զարգացումը ապահովելու համար:
Հայաստանի քաղաքական ընտրանին, ինչպիսի ներկապնակ էլ, որ լինի, պարտավոր է ձեռնարկել անհրաժեշտ ջանքեր՝ հայկական շահերի առավելագույնս ապահովման համատեքստում գտնելու արժանապատիվ լուծումներ, որոնք մի կողմից կնպաստեն խաղաղության հաստատմանը, մյուս կողմից կապահովեն մեր երկրի բնականոն զարգացումը:
Հակառակ դեպքում Հայաստանը կշարունակի դուրս մնալ միջազգային և տարածաշրջանային գործընթացներից՝ մնալով քաղաքական և տնտեսական շրջափակման մեջ:
Եթե համարենք, որ ՛՛Ստատուս-քվոն՛՛ լուծում չէ, ուրեմն հարկ է արձանագրել, որ հակամարտություններն ունեն կարգավորման երեք հիմնական լուծում,
1. Հակամարտող կողմերից մեկի՝ ռազմական տեսանկյունից ջախջախիչ հաղթանակն ու մյուսի անվերապահ կապիտուլյացիան:
2. Հակամարտող կողմերի միջև կոմպրոմիս (փոխզիջում), ինչը նշանակում է, որ գործելու է ՛՛Ո՛չ ոք չի հաղթել, ոչ ոք չի պարտվել՛՛ սկզբունքը, քանի որ յուրաքանչյուր կողմ դիմացինի զիջումը գնահատելու է իր հաղթանակը, իսկ իր զիջումը՝ որպես պարտություն:
3. Հակամարտող կողմերի միջև կոնսենսուսի (փոխհամաձայնություն) հաստատում, ինչը նշանակում է, որ գործելու է ՛՛Հաղթում են բոլորը՛՛ սկզբունքը, քանի որ ակնհայտ է, որ փոխհամաձայնության դեպքում յուրաքանչյուր կողմ իր ձեռք բերածը գնահատելու է որպես հաղթանակ:
Բնականաբար, շատ լավ կլիներ, որ Արցախյան հակամարտության կարգավորման գործընթացում գործած լիներ 1-ին տարբերակը, և մենք ունենայինք կապիտուլյացիայի ենթարված Ադրբեջան:
Ցավոք սրտի, որևէ մեկն այսօր չի կարող արձանագրել, որ 1990-1994թթ. պատերազմի ժամանակ Ադրբեջանը ենթարկվել է անվերապահ կապիտուլյացիայի, քանի որ ակնհայտ է, որ խաղաղության պայմանագիր չի ստորագրվել, որով հաստատված լիներ հայկական կողմի անվերապահ հաղթանակն ու հռչակված կլիներ Արցախի անկախությունը:
Ադրբեջանի անվերապահ կապիտուլյացիան կարող է արձանագրվել միայն նոր պատերազմի պարագայում, այն էլ այն դեպքում, երբ հայկական կողմը ջախջախիչ ու անվերականգնելի հարված կհասցնի այդ երկրին:
Իհարկե՛, բոլոր դեպքերում Հայաստանը պետք է պատրաստ լինի այդ պատերազմին, բայց ակնհայտ է, որ այդպիսի արդյունք արձանագրելու համար անհրաժեշտ է, որ մեր երկիրը որակապես այլ լինի և արձանագրի տնտեսական լուրջ հաջողություններ, միաժամանակ առկա լինի միջազգային հանրության առնվազն լուռ համաձայնությունը:
Իրատես լինենք և թույլ չտանք 1920թ. սխալները, երբ ոչ միայն մեր անհաշվենկատ, քաղաքական անհեռատեսության, չհամաձայնեցված և անմիաբանության պատճառով կոցրեցինք մեր հայրենիքի անբաժանան մաս հանդիսացող տարածքները, այլև պետականությունը, մանավանդ այն դեպքում, երբ տարածաշրջանում նույն խաղացողներն են և նույն դերակատարները, որոնց պետական ու ազգային շահերը մեծ փոփոխության չեն ենթարկվել այս տարիների ընթացքում:
Իմ խորին համոզմամբ, Հայաստանը ներկայումս պետք է առաջնորդվի այն ռազմավարական հայեցակարգով և հանդես գա բացառապես այն քաղաքական դիրքերից, որ հակամարտության կողմեր են հանդիսանում բացառապես Արցախը և Ադրբեջանը, ուստի որևէ լուծման հնարավոր է հասնել միայն այն դեպքում, եթե այդ լուծմանը համաձայնություն կտա Արցախը:
Դժբախտաբար, Ռոբերտ Քոչարյանի քաղաքական վարչախումբը, իր վարած քաղաքականության արդյունքում ստեղծեց այնպիսի իրավիճակ, որ Արցախը դադարեց հանդես գալ որպես հակամարտության կողմ՝ հակամարտության սուբյեկտից, ըստ էության, վերածվելով հակամարտության օբյեկտի:
Հատկանշական է, որ այդ մասին վերջերս խոսեց ոչ այլ ոք, քան ՌԴ արտաքին գործերի նախարար Ս. Լավրովը՝ հայտարարելով, որ ինչ-որ փուլում ՀՀ իշխանությունները, նախկին նախագահներից մեկը որոշում ընդունեց, որ Ղարաբաղի շահերը պետք է ներկայացնի Հայաստանը:
Սերժ Սարգսյանի վարչախումբը շարունակեց Ռ. Քոչարյանի քաղաքական կուրսը՝ դրա բոլոր հետևանքներվ հանդերձ:
Ընդ որում, հարկ եմ համարում ընդգծել, որ այդ քաղաքականության արդյունքը եղավ 2016թ. Ապրիլյան ադրբեջանական արկածախնդրությունը:
Գոնե իմ համոզմամբ, հայկական կողմը այդ տարիների ընթացքում պարտավոր էր ստեղծել այնպիսի պաշտպանական ու անվտանգային համակարգ կամ այնպիսի կենսունակ պետություն, որ Ադրբեջանի մտքով անգամ չանցներ՝ դիմելու այդպիսի քայլի՝ վստահ լինելով, որ իրեն հասցվելու է ջախջախիչ հարված:
Նիկոլ Փաշինյանի կառավարությունը պարտավոր է ոչ միայն թույլ չտալ նախորդների սխալները, այլև սրբագրել նրանց թույլ տված վրիպումներն ու սխալները՝ արձանագրելով, որ Արցախի հիմնախնդրի կարգավորումը պետք է որոնել բացառապես քաղաքական դաշտում՝ փորձելով բացառել պատերազմը՝ միաժամանակ մշտապես պատրաստ լինելով դրան:
Այս իրադրության պայմաններում կոնսենսուսային և կոմպրոպիսային տարբերակների դեպքում, կարծում եմ, որ հայկական կողմի համար ցանալի կլինի, ոչ թե կոմպրոմիսային տարբերակը, այլ կոնսենսուսը, քանի որ կոմպրոպիսը /Փոխզիջումը/ կարող լինել նաև պարտադրված, որը հնարավոր է չբխի հայկական կողմի շահերից:
Կոնսենսուսի դեպքում կողմերը գալիս են փոխհամաձայնության՝ պայմանով, որ փոխհամաձայնությունը կարող է հաստավել միայն ու միայն Արցախի Հանրապետության և Ադրբեջանի հանրապետության միջև, իսկ Հայաստանը կծափահարի Արցախի ձեռք բերած ցանկացած համաձայնություն:
Մեկ այլ հրապարակված հոդվածումս ընդգծել էի, որ հայկական կողմի այսպիսի պատրաստակամությունը բացառապես խաղաղ եղանակով կամ հակամարտությունը հնարավորինս արագ կարգավորելու համար չպետք է շփոթության տեղիք տա ոչ միայն միջազգային հանրությանը, այլև առաջին հերթին Ադրբեջանին, որ հայկական կողմի պատրաստակամությունը պայմանավորված է նրա՝ Ադրբեջանի համեմատ ունեցած համեստ հնարավորություններով:
Ճիշտ հակառակը, հայկական կողմի համար այսպիսի դիրքերից հանդես գալու միակ ու անվերապահ վստահությունը պայմանավորված է լինելու էլ ավելի մարտունակ զինված ուժերի կայացմամբ, որը ցանկացած պահի պետք է պատրաստ լինի ապահովել երկրի անվտանգությունը, իսկ անհրաժեշտության դեպքում նաև պատժիչ գործունեություն ծավալել իր տարածքի նկատմամբ ռազմական ագրեսիա իրականացրած որևէ պետության զինված ուժերի նկատմամբ:
Մի բան ակնհայտ է, Արցախի հիմնախնդրի հնարավորինս արագ լուծումը և անշրջելի խաղաղության հաստատումը բխում է նախևառաջ Հայաստանի և Արցախի շահերից:
Հ.Գ. Առաջին նկարը Քարվաճառում է, երկրորդը՝ Աղդամում»,-գրել է նա: