Օրենքի գերակայության մասին․ Ավետիք Չալաբյան

Նախ՝ հարցի քաղաքական կողմը։ Բոլորս հիշում ենք, որ Նիկոլ Փաշինյանը փորձել է Օնիկ Գասպարյանին պաշտոնանկ անել նրանից հետո, երբ Զինված ուժերի Գլխավոր շտաբը, և նրան ենթակա ռազմական հրամանատարության ճնշող մեծամասնությունը հայտարարեց, որ Նիկոլ Փաշինյանը այլևս ընդունակ չէ ադեկվատ որոշումներ ընդունելու, և պահանջեց նրա հրաժարականը։ Շատ այլ պետություններում, այդպիսի հայտարարություններին հետևում է ռազմական հեղաշրջումը, սակայն մեր բանակի հրամանատարությունը մնաց օրենքի սահմաններում, և ևս երեք անգամ վերահաստատելով իր հայտարության հիմնական դրույթները, նախընտրեց ենթարկվել օրենքի տառին, և հավելյալ ցնցումներից զերծ պահել երկիրը։

 

Դրանով հանդերձ, այս դիմակայությունը ակնհայտ դարձրեց, որ բանակի հրամանատարությունը իր հայտարարությունը անելու համար լուրջ հիմքեր ուներ, որոնց արդյունքում Նիկոլ Փաշինյանը կորցրել է զինված ուժերը և մեր երկրի պաշտպանությունը կառավարելու կարողությունը, և դա էապես կազդի հետագա քաղաքական զարգացումների վրա։ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի անսպասելի հայտարարությունը՝ Նիկոլ Փաշինյանին անվտանգության երաշխիքներ տրամադրելու և երկրից փաստացի արտաքսելու մասին դրա առաջին հաստատումն էր, և փաստացի կրկնում է բանակի հրամանատարության թեզը։ Այս իմաստով, հույժ կարևոր է, որ հետագա բոլոր քաղաքական զարգացումները շարունակեն մնալ Սահմանադրության և շրջանակներում, և դատարանի որոշումը՝ ընդունելու Օնիկ Գասպարյանի հայցը, դրա լավագույն երաշխիքներից մեկն է, և թույլ կտա զերծ պահել բանակը քաղաքական գործընթացին կրկին անմիջականորեն ներգրավվելուց։

 

Երկրորդը՝ հարցի ինստիտուցիոնալ կողմն է։ Գաղտնիք չէ, որ պետությունը բաղկացած չէ միայն քաղաքական իշխանությունից, այլ ունի կարևորագույն հաստատություններ, որոնք ապահովում են նրա կենսագործունեությունը, և դրանով պետք է դուրս գտնվեն քաղաքական ցիկլերից։

 

Բանակը դրանցից առավել կարևորն է, թեև բնավ ոչ միակը՝ նման կառույցներ են նաև Սահմանադրական դատարանը, Կենտրոնական բանկը, Դատախազությունը, դատարանները, Մարդու Իրավունքերի պաշտպանը, և մի շարք այլ կառույցներ։ Այս կառույցների ղեկավարները այդ պատճառով նշանակվում են ֆիքսված ժամկետով, և չեն կարող հայեցողաբար պաշտոնազրկվել։ Ցավոք, գործող իշխանությունը, փորձելով իր վերահսկողությունը հաստատել պետական բոլոր ինստիտուտների վրա, պարբերաբար փորձում է ճնշումների և օրենքի խախտման միջոցով ազատվել իրեն ոչ ցանկալի պաշտոնյաներից, դրանով խարխլելով պետական ողջ ապարատի կենսագործունեությունը։ Նիկոլ Փաշինյանի կողմից Գլխավոր շտաբի պետի պաշտոնազրկման գործողությունը դրա դասական օրինակ է՝ թեև բոլորը հրաշալի գիտեն, որ նա Սահմանադրության 155 հոդվածի և Պաշտպանության մասին օրենքի 16 հոդվածի համաձայն պաշտոնի է նշանակված 5 տարով, և այդ ընթացքում անձեռնամխելի է, Նիկոլ Փաշինյանը, իրեն հատուկ կամայական ոճով, ոտնահարելով հերթական անգամ Սահմանադրությունը, փորձում է իր անձնական կամքը պարտադրել պետությանը, դրանով շարունակելով քանդել նրա ինստիտուցիոնալ հիմքերը։ Անցյալում դա նրա մոտ ստացվում էր, քանի որ նա զգում էր զանգվածների աջակցությունը, սակայն հիմա, եթե մենք ցանկանում ենք պահպանել մեր պետությունը վերջնական կազմաքանդումից և անարխիայից, այս ամենի դեմ պետք է վերջապես պատնեշ դրվի, և երկիրը սկսի կառավարվել Սահմանադրությամբ և օրենքներով։ Այս իմաստով էլ, դատարանի որոշումը խիստ կարևոր է, և հնարավորություն կարող է տալ իրավական հարթություն վերադարձնել պետական կառավարումը, և ոչ միայն հիմա, այլև ապագայում նվազեցնել մեկ անձի սուբյեկտիվ գործոնը պետական կառավարման մեջ։

Եվ վերջապես՝ հարցի զուտ իրավական կողմը։ Այս իրավիճակը նաև աննախադեպ է նրանով, որ առաջին անգամ մեր պատմության մեջ այսպիսի բարձրաստիճան պաշտոնյան, որի դերը Ռազմական դրության պայմաններում էլ ավելի է կարևորվում, պաշտոնազրկվում է ոչ թե երկրի Նախագահի հրամանագրով, այլ այսպես կոչված "իրավունքի ուժով", իսկ իրականում ապօրինի, քանի որ "իրավունքի ուժ" կոչվածը հղում է կատարում մի օրենքի (Զինվորական ծառայության մասին), օրը առերևույթ հակասում է Սահմանադրությանը, և որը հենց այս պահին վիճարկվում է Սահմանադրական դատարանում։ Այս պայմաններում, առավել խելամիտ կլիներ, եթե վարչապետի պաշտոնը զբաղեցնողը ինքը ետ կանչեր իր առաջարկությունը, և սպասեր Սահմանադրական դատարանի կողմից օրենքի վերաբերյալ համապատասխան եզրակացությանը։ Քանի որ սակայն հայտնի է այս անձի կամայական վերաբերմունքը Սահմանադրության և օրենքների նկատմամբ, նրա փոխարեն դա հիմա պետք է անի դատարանը, դրանով վերականգնելով իրավունքի գերակայությունը, և նախադեպ ստեղծելով, որ մարդկանց (ներառյալ պաշտոնյաների) իրավունքները չեն կարող խախտվել՝ ելնելով վերադասի անձնական կապրիզներից և նրա կողմից օրենքների կամայական մեկնաբանությունից։

 

Ամփոփելով, ցանկանում եմ հույս հայտնել, որ դատարանը այս գործը կընդունի լիարժեք վարույթի, գործին ներգրավված բոլոր կողմերը օրինապահ կերպով կներգրավվեն դատական գործընթացի մեջ, և նրա արդյունքում մեր երկրում կամպրապնդվի իրավունքի գերակայությունը։ Որպես հավելյալ առավելություն՝ դա թույլ կտա կայունացնել զինված ուժերի կառավարումը մի վիճակում, երբ մենք գտնվում են ամենօրյա ռազմական ագրեսիայի սպառնալիքի տակ, իսկ երկրի ներսում էլ քաղաքական զարգացումները տանել սահմանադրական հունով, և ի վերջո հանգուցալուծել այն խորը ճգնաժամը, որում մենք այսօր հայտնվել ենք։