Արցախի շրջանները հանձնելու տնտեսական հետևանքները

Նիկոլ Փաշինյանի ստորագրած կապիտուլյացիոն ակտը ունենալու է քաղաքականից ոչ պակաս սարսափելի տնտեսական հետևանքներ: Արդեն իսկ հայտնի է, որ Սոթքի հանքի մեծ մասը մնում է Ադրբեջանին:

Սոթքի հանքավայրը և այն շահագործող «Գեոպրոմայնինգ Գոլդ» ընկերությունը տնտեսական կարևոր նշանակություն ունեն․ 2020-ի 3 եռամսյակի դրությամբ ընկերությունը 4-րդն է Հայաստանի 1000 խոշոր հարկատուի ցանկում վճարած 16․2 մլրդ դրամի հարկերով։ 2019-ին ընկերությունը մոտ 13․7 մլրդ դրամ հարկ էր վճարել՝ դառնալով երկրում 9-րդ հարկատուն։

Հանքավայրից բացի, ընկերությունը տնօրինում է նաև դրա աշխատանքից կախված Արարատի ոսկու կորզման ֆաբրիկան և Ագարակի պղնձամոլիբդենային կոմբինատը։ Դատելով 1000+ հիմնադրամի տվյալներից՝ ընկերությունում 2020-ին 1600-1700 աշխատող է եղել։ Սոթքի հանքում կա 133․5 տոննա ոսկի ու 175․6 տոննա արծաթ։ «Geopromining»-ի հաշվետվությունների համաձայն՝ Արարատի ոսկու կորզման գործարանը 2018-ին 1․4 տոննա հանքաքար է վերամշակել, 2019-ին՝ 1․55 մլն տ, իսկ 2020-ին պիտի վերամշակեր 1․6 մլն տոննա։

Ընկերությունը 2019 թվականին 154․5 հազար տրոյական ունցիա (մոտ 4.8 տոննա) ոսկի է արտադրել, վերջնական արտադրանքը հիմնականում արտահանվող դորե ձուլակտորներն են։ Սոթքի հանքավայրի կարևորությունն ու ոսկու արտահանման ծավալը պատկերացնելու համար նշենք՝ 2019-ին Հայաստանից 5.8 տոննա ոսկի է արտահանել՝ $224 մլն մաքսային արժեքով: ՀՀ-ից արտահանման ամբողջ ծավալը 2019 թվականին կազմել է $2․640 մլրդ։ Հանքի աշխատանքի խաթարումը էական խնդիր կառաջացնի ե՛ւ Վարդենիսի տարածաշրջանում, ե՛ւ Արարատի մարզում, ինչն էլ կուղեկցվի նաեւ տնտեսության այլ ճյուղերի վրա ազդեցությամբ։ Սոթքի կորուստը լուրջ կորուստներ կառաջացնի նաև հայկական երկաթուղու համար, որն իրականացնում է հանքաքարի տեղափոխումը։ Հանքավայրից Արարատի ոսկու կորզման գործարան հանքաքարի տեղափոխումն ապահովում է Հարավկովկասյան երկաթուղու շրջանառության շուրջ կեսը։

Եթե հանքը կանգնի՝ մեծ վնասներ կհասցնի նաև երկաթուղուն։ Դրա հետևանքով կարող են պարապուրդում հայտնվել նաև երկաթուղու բազմաթիվ աշխատողներ, ովքեր պարզապես անելիք չեն ունենա։ Սոթքի հանքը որոշակի արժեշղթա ունի եւ այդ արժեշղթայում ներառված բոլոր օղակներն անմիջականորեն կտուժեն։ Իսկ արդեն երկրորդային՝ անուղղակի ազդեցությունը կարող է վերաբերել մանրածախ առեւտրին, այդ տարածաշրջաններում բնակչության սոցիալական մակարդակը կարող է վատթարանալ։ 

Արցախի Հանրապետությունում 2017 և 2018 թվականների տվյալներով՝ արտադրվել է մոտ 135-150 հազար տոննա հացահատիկ, որից ավելի քան 100 հազար տոննան ներկրվել է Հայաստան։ Այսինքն՝ Հայաստանը այսուհետ 20-25%-ով ավելի հաց պետք է գնի այլ երկրներից։ Նույնիսկ Ռուսաստանն է հացահատիկը Հայաստանին վաճառում արտարժույթով։ Հետևաբար, եթե հաշվի առնենք նաև դոլարի այսօրվա արժևորումը, ապա դժվար չէ պատկերացնել, թե ինչ մեծ խնդրի առջև ենք բախվելու։ Արդյունքում՝ լինելու է հացահատիկի, հացի գնի թանկացում: 

Բացի այդ Արցախից շուրջ 100 մլն կիլովատ ժամ էլեկտրոէներգիա էր ներմուծվում Հայաստան և հասկանալի է, որ այսօր դա նույնպես դառնում է անհնարին: 

Ադրբեջանական կողմին է անցել նաև Զանգիլանի ոսկու հանքը, չի բացառվում, որ Ադրբեջանին անցնի նաև Դրմբոնի ոսկու բազմամետաղային հանքավայրը:

Այս պայմաններում կանխատեսվում է, որ տնտեսական անկումն այս տարի կլինի 7 տոկոսի շրջանակներում։ Առաջին կիսամյակում արձանագրվել է ՀՆԱ 5,7 տոկոս նվազում։ Բայց դա տեղի է ունեցել տարեսկզբի բավական բարձր աճի արդյունքում։ Տարվա երկրորդ կեսն էլ ավելի վատ դրսևորվեց տնտեսության համար։ Զարմանալի չէ, որ արագորեն փոխվում են նաև տնտեսական աճի վերաբերյալ գնահատականները։ Սեպտեմբերին, երբ ներկայացվում էր հաջորդ տարվա պետական բյուջեի նախագիծը, կառավարությունը կանխատեսել էր, որ 2020թ. տնտեսական անկումը կկազմի 6 տոկոս։ Ընդամենը 1 ամիս հետո ստիպված էր այն վերանայել և կրկին նվազեցնել ևս 0,8 տոկոսային կետով։ 

Ուղղակի ներդրումների զուտ ներհոսքը 2019-ին կազմել է ընդամենը $99մլն ($230մլն 2018-ին և $193մլն 2017-ին): 2020թ.-ի արդյունքները առավել աղետալի կլինեն: Իսկ աղետի արդյունքները մենք արդեն իսկ քաղում ենք.

- Դրամի արժեզրկում (գնման փոխարժեքը արդեն իսկ $1-ը 520-525 դրամ)
- Գների աճ (զգացվող պարենային ապրանքների գների բարձրացումով)
- Փոքր բիզնեսի տոտալ «cash deficit» 
- Հարկային եկամուտների թերակատարում 9 ամսում (-12,4% սկզբնական պլանից)

 Երկարատև հետեւանքները դեռևս առջևում են` եկամուտների անկում, գործազրկություն և աղքատության աճ:

По теме Формула развития Армении с новой командой и с инновационными подходами. Артак Товмасян Артак Товмасян. Господа, пришло время пробуждения, объединитесь, действуйте ради государства!