О нас

Ղրիմի հանրաքվեն ու թերակղզու միացումը Ռուսաստանին, փաստացիորեն, աշխարհը կանգնեցրել են նոր աշխարհակարգի շեմին: ՆԱՏՕ-ՌԴ հարաբերությունները գնալով լարվում են, և կողմերն առայժմ չեն ցանկանում հարաբերությունների կարգավորման փոխզիջումային տարբերակ գտնել: Իրականում խնդիրը շատ ավելի բարդ է, քան կարող է թվալ առաջին հայացքից: Փորձագետների որոշակի շրջանակ պնդում է, որ սառը պատերազմ անվանումը կրած ԱՄՆ-ԽՍՀՄ դիմակայությունը երբեք էլ չի ավարտվել: Ճիշտ է, ԽՍՀՄ փլուզումը ամրագրեց Արևումտքի հաղթանակը, բայց դա դիմակայության ընդամենը մի փուլն էր, հաջորդ փուլը շարունակվում է ոչ թե կապիտալիզմ-սոցիալիզմ գաղափարախոսական հենքի վրա, այլ կապիտալիզմ-կապիտալիզմ համատեքստում, աշխարհաքաղական ու քաղաքակրթական երանգներով՝ ԽՍՀՄ իրավահաջորդ ՌԴ-ի և Հյուսիսատլանտյան ռազմաքաղաքական դաշինքի մասնակցությամբ:

ԱՄՆ-ում այպես էլ չցանկացան հաշվի առնել այն փաստը, որ փլուզված ԽՍՀՄ-ի իրավահաջորդ Ռուսաստանը չի ցանկանում համակերպվել աշխարհաքաղաքական պարտության հետ՝ չցանկանալով վերածվել Արևմուտքի մշակութային ու տնտեսական կցորդի: Ռուս «նեոդերժավնիկները» չեն ցանկանում հաշվի նստել ամերիկյան գերիշխանության հետ և փորձում են Արևմուտքին ստիպել հարգել և հաշվի նստել իրենց շահերի հետ: ՆԱՏՕ-ի մոտեցումը ռուսական սահմաններին, գունավոր հեղափոխությունների շարքը Մոսկվան ընկալում է որպես աշխարհաքաղաքական էքսպանսիա, որին դիմակայելու համար սեփական սցենարներն է մշակում և փորձում իրականացնել: Կրեմլի նախաձեռնած «Եվրասիական միության» և դրան կից քաղաքական-տնտեսական կառույցների նախաձեռնությունը ոչ այլ ինչ են, եթե ոչ ռուսական շահերի դրսևորման պաշտպանողական միջոցառումներ:

Ավաղ, Արևմուտքում չցանկացան հասկանալ ու ըմբռնել, որ կոմունիզմից հրաժարված ռուսական պետականության հետ չի կարելի վարվել Լեհաստանի, Ռումինիայի կամ Հարավսլավիայի տարբերակով: Ցայսօր էլ չեն ցանկանում հաշվի առնել այն հանգամանքը, որ ռուսական պետականության հիմքը տապալված կոմունիզմը չէր, այլ հռոմեական-բյուզանդական ուղղափառ արժեքների վրա հիմնված հոգևոր-քաղաքական գաղափարախոսությունը, որին շատ դեպքերում հզոր ուժ են հաղորդում նախկին դարերի փառահեղ հաղթանակներն ու հերոսական անցյալը: Թե ի՞նչ ընթացք կունենա հետագա դիմակայությունը, ցույց կտա ժամանակը: Մի բան պարզ է, ռուսներն իրենց վստահ են զգում, և եթե հետևենք ՌԴ ղեկավարության հայտարարություններին, ապա պարզ կդառնա, որ արևմտյան սանկցիաները Կրեմլին այդքան էլ չեն վախեցնում: Ինչպես Օ. Բիսմարկն էր ասում՝ «Ռուսաստանը վտանգավոր է իր պահանջմունքների փոքրաքանակությամբ»: Ռուսական վերնախավը, կարծես, գիտակցում է, որ ունի ներքին բարդագույն չլուծված խնդիրներ, սակայն դրանց մասին հրապարակային խոսակցությունը նշանակում է նաև, որ սանկցիաները կարող են ռուսներին մոտիվացնել և ստիպել արագորեն լուծել այդ խնդիրներն ու երկիրը պատրաստել իսկական աշխարհաքաղաքական դիմակայության:

Ինչևէ, աշխարհը արագորեն փոխվում է, ինչպես և արագորեն փոխվում են աշխարհաքաղաքական խաղի կանոնները: Հարց է առաջանում. նոր աշխարհակարգը որքանո՞ք է բխում Հայաստանի ու հայ ժողովրդի շահերից: Կարո՞ղ ենք մենք շարունակել վերջին տարիներին ձևավորված արտաքին քաղաքական գիծը՝ ռազմավարական դաշնակցություն ՌԴ-ի հետ և ակտիվ բարեկամական կապերի հաստատում Արևմուտքի հետ, թե՞ ստիպված ենք լինելու ճամբար ընտրել ու մասնակցել ահագնացող աշխարհաքաղաքական բախմանը, ի՞նչ կարող ենք շահել կամ կորցնել դրանից: Վիճակը էլ ավելի է բարդանում, երբ հաշվի ենք առնում, որ ունենք Արցախի չլուծված հիմնախնդիր և ակնհայտորեն պատերազմի պատրաստվող հարևան Ադրբեջան: Պոտսդամյան պայմանավորվածությունները ԽՍՀՄ փլուզումից հետո ակնհայտորեն չեն գործում, իսկ միջազգային իրավունքի հիմնարար նորմերն ակնհայտորեն կիրառվում են երկակի ստանդարտներով: Կոսովոյի, Աբխազիայի և Հարավային Օսեթիայի, վերջին օրերին նաև Ղրիմի ինքնորոշման իրավունքի կիրառումը, Վենետիկում անցկացվող հանրաքվեն, Շոտլանդիայում և Կատալոնիայում նախատեսվող հանրաքվեները վկայում են, որ աշխարհում սկսել է գերակայել ազգերի ինքնորոշման իրավունքի կիրառումը:

Խնդիրն այն է, որ վերը նշված իրադարձությունները միանշանակ չեն ընկալվում: Արևմուտքն ու Ռուսաստանը չեն կարողանում այս հիմնահարցերի շուրջ ընդհանուր հայտարարի գալ, և խորացող դիմակայության համատեքստում այժմեական է դառնում Լեռնային Ղարաբաղի հետագա ճակատագրի քննարկման հարցը: Արցախյան ստատուս-քվոն հարավկովկասյան տարածաշրջանում զարկ է տվել սպառազինությունների մրցավազքի՝ ստիպելով հայկական կողմին ռազմական հավասարակշռության պահպանման համար հսկայան ֆինանսական ներդրումներ կատարել պաշտպանական համակարգում: Այս մրցավազքի մոդան թելադրում է էներգակիրների վաճառքից հսկայական եկամուտներ ունեցող Բաքուն՝ հույս ունենալով, որ զինումն ու ռազմական հավասարակշռության խախտումը կստիպեն հայկական կողմին և միջազգային հանրությանը զիջումների գնալ: ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի շրջանակներում ընթացող բանակցություններն էլ, կարծես, տեսնանելի ապագայում հակամարտության կարգավորման հեռանկար չեն խոստանում: Իսկ Ադրբեջանի ռազմատենչ հայտարարություններն ու զինանդադարի ռեժիմի հաճախակի խախտումները, դիպուկահարների և դիվերսիոն խմբերի գործողությունները նպատակ ունեն չսառեցնել հակամարտությունը և պահպանել ռազմաճակատի լարված իրադրությունը:

Մինչև ատամները զինվող Ադրբեջանի դեպքում պետք է փաստել, որ «պատից կախված զենքը մի օր կրակում է», ուստի և պետք է հրաժարվել ջայլամի կեցվածքից ու փաստել, որ երկրորդ արցախյան պատերազմն անխուսափելի է: Այն, ընդամենը, ժամանակի հարց է: Երբ հոգեկան խանգարումներ ունեցող տարեց մարդն ընկնում է ադրբեջանցիների ձեռքը, որին ներկայացնում են որպես հայկական դիվերսիոն խմբի անդամ, այնուհետև ծերունուն վերադարձնելուց առաջ անմարդկային կտտանքների են ենթարկում, գլխի հատվածում խարանելով թուրք-ադրբեջանական կիսալուսինը, պարզ է դառնում, որ հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների կարգավորումը տեսանելի ապագայում հնարավոր չէ կամ էլ այն կարգավորվելու է նոր պատերազմի ճանապարհով: Հակահայկականությունը պետական քարոզչության մակարդակի հասցրած Ադրբեջանը չի պատրաստվում հաշտվել, ճիշտ հակառակը՝ պատրաստվում է պատերազմի: Աշխարհաքաղաքական իրադրության փոփոխության խնդիրը հասկանալու գործում պետք է անպայմանորեն հաշվի առնել այս հանգամանքը: Ավելին՝ աշխարհակարգի փոփոխության դրսևորումները մեր տարածաշրջանում պետք է դիտարկել՝ ելակետում ունենալով Արցախի ճակատագրի և հնարավոր պատերազմի հեռանկարը:

Ի վերջո, պետք է լրջագույնս քննարկել ու հասկանալ. պատրաստ ենք արդյո՞ք նոր պատերազմի: Հնարավոր է, որ նոր աշխարհակարգի պայմաններում միջազգային իրադրությունն ու աշխարհում տիրող իրավիճակը լինեն այնպիսին, որ Հայաստանը հնարավորություն ունենա ճանաչելու ԼՂՀ անկախությունն ու միացումը Հայաստանին: Սա, իհարկե, կնշանակի պատերազմ: Ճիշտ է, չենք կասկածում, որ հայկական միացյալ բանակը կարող է լուծել իր առջև դրված խնդիրնեն ու ռազմական պարտության մատնել Ադրբեջանին, սակայն պետք է պատրաստվել նաև հոգեբանորեն, հասարակական ընկալման մեջ ամրագրել, որ պատերազմն ավարտված չէ, նորը՝ միայն ժամանակի հարց է: Պետք է տնտեսությունն ու քաղաքական համակարգը համապատասխանեցնել պատերազմող երկրի չափորոշիչներին: Կարելի է օգտագործել Իսրայելի փորձը:

Այսպիսով, նոր աշխարհակարգը Հայաստանի ու հայ ժողովրդի համար ստեղծում է և հնարավորություններ, և մարտահրավերներ: Խնդիրն այն է, թե ինչպե՞ս կվերադասավորվի աշխարհը, ի՞նչ դիրք կզբաղեցնենք մենք նոր աշխարհում, ինչպիսի ազգային-պետական նպատակներ կձևակերպենք, ինչպե՞ս կզարգացնենք տնտեսությունն ու քաղաքական համակարգը, զինված ուժերը, ի վերջո՝ ինչպիսի՞ հասարակություն կկառուցենք և ի՞նչ արժեքներ կդնենք հասարակության հիմքում: Սրանք լայն քննարկում պահանջող հիմնահարցեր են, հուսանք և հավատանք, որ 21-րդ դարն, իրոք, մերն է լինելու…