Ադրբեջանը պետք է ապահովի մարդկանց՝ Արցախ վերադառնալու իրավունքի երաշխիքը. Human Rights Watch

Զանգվածային ու ցավալի արտագաղթից հետո անհրաժեշտ է Ադրբեջանի հետ կենտրոնանալ տեղահանվածների իրավունքների շուրջ բանակցությունների վրա, որոնք դյուրին դարձնելու մեջ ներգրավված կառավարությունները պետք է ստանան Ադրբեջանի նախագահի կողմից Լեռնային Ղարաբաղից էթնիկ հայերի վերադարձի իրավունքը հարգելու, պաշտպանելու և իրականացնելու կոնկրետ պարտավորություններ, ասվում է Human Rights Watch-ի հայտարարության մեջ:

Նշվում է, որ ավելի քան 100 000 էթնիկ հայեր, որոնք կազմում են տարածքի ներկայիս գրեթե ողջ բնակչությունը, վերջին օրերին փախել են: Human Rights Watch-ը Հայաստանի սահմանին հարցազրույց է անցկացրել Լեռնային Ղարաբաղից փախած 14 անձանց և 7 ընտանիքի հետ, ինչպես նաև մարդասիրական գործունեություն ծավալած մարդկանց, բժիշկների, հայ պաշտոնյաների և Լեռնային Ղարաբաղի նախկին դե ֆակտո իշխանությունների ներկայացուցիչների հետ՝ նշելով, որ տարածաշրջանի և նրա բնակիչների վերաինտեգրման Ադրբեջանի ծրագիրը պետք է սահմանի, թե ինչպես կարճաժամկետ և երկարաժամկետ հեռանկարում նա հարգելու է մարդու իրավունքները, մասնավորապես՝ էթնիկ փոքրամասնությունների իրավունքները: Ադրբեջանը պետք է ողջունի այս պարտավորությունների կայուն միջազգային մոնիթորինգի անկախ առաքելությունը:

«Ադրբեջանի գործընկերները պետք է պնդեն միջազգային դիտորդական առաքելության գործարկում՝ հրապարակայնորեն զեկուցելու Լեռնային Ղարաբաղում մնացած էթնիկ հայերի առջև ծառացած պայմանների մասին և բացահայտելու մարդու իրավունքների խախտումները, հատկապես այն խախտումները, որոնք կխաթարեն էթնիկ հայերի իրենց տները վերադառնալու իրավունքը: Գործընկեր կառավարությունները պետք է նաև խնդրեն Ադրբեջանի իշխանություններին ձեռնարկել էական քայլեր՝ հեշտացնելու վերադարձի իրավունքը՝ կա՛մ կարճատև, կա՛մ երկարաժամկետ այցերի համար»,- ասված է հայտարարության մեջ:

«Ադրբեջանի գործընկերները պետք է միանշանակ ուղերձ հղեն երկրի ղեկավարությանը, որ երբ խոսքը վերաբերում է վերադարձի իրավունքին, նրանք չեն ընդունի դատարկ հռետորաբանությունը և կիսատ-պռատ քայլերը։ Վախը և վստահության բացակայությունը կարևոր են դարձնում կայուն միջազգային ներկայությունը, որպեսզի վերադարձի իրավունքը լինի իմաստալից, ոչ թե տեսական»,- իր հերթին ասել է Human Rights Watch-ի Եվրոպայի և Կենտրոնական Ասիայի տնօրեն Հյու Ուիլյամսոնը:

Human Rights Watch-ն արձանագրում է, որ Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելը աջակցել է Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի և Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի միջև մի շարք բանակցությունների, ու թեև երկու առաջնորդների հերթական հանդիպումը նախատեսված էր 2023 թվականի հոկտեմբերի 5-ին՝ Գրանադայում Եվրոպական քաղաքական համայնքի գագաթնաժողովի շրջանակներում, որին Միշելը կմասնակցի Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնի և Գերմանիայի կանցլեր Օլաֆ Շոլցի հետ, այդուհանդերձ հոկտեմբերի 4-ին ադրբեջանական լրատվամիջոցները հայտարարեցին, որ Ալիևը վերջին պահին հրաժարվել է մասնակցել բանակցություններին՝ հոկտեմբերի 3-ին Ֆրանսիայի արտգործնախարարի Հայաստան կատարած այցի և այլ զարգացումների ֆոնին։

«Հնարավոր ապագա բանակցություններում եվրոպացի առաջնորդները պետք է ընդգծեն իրավունքների միջազգային մոնիթորինգին նվիրվածության անհրաժեշտությունը և տարածաշրջանի համար իրավունքներին համապատասխան համապարփակ տեսլականը, որը կարող է խրախուսել մարդկանց վերադարձը: Հոկտեմբերի 3-ին լրատվամիջոցներին տված հարցազրույցում Միշելը Ադրբեջանին կոչ է արել բարի կամք դրսևորել, հարգել միջազգային իրավունքը և պաշտպանել Ադրբեջանում ապրող ողջ բնակչության, ներառյալ հայերի իրավունքներն ու անվտանգությունը»,-ասված է հայտարարության մեջ:

Human Rights Watch-ը նշում է՝ երբ սեպտեմբերի 24-ին Լաչինի ճանապարհը բացվեց, մարդիկ սկսեցին փախչել։ Հարցվածներն ասել են, որ վախից և խուճապից լքել են իրենց տները: Շատերը նաև ասել են, որ իննամսյա դե ֆակտո շրջափակումը և ադրբեջանական ուժերի կողմից վայրագությունները 2020 թվականի պատերազմի ժամանակ, ներառյալ քաղաքացիական անձանց սպանություններն ու խոշտանգումները, մեծ վախ և անվստահություն են առաջացրել: Հարցված մարդիկ ենթարկվել են մի փորձության, որը տևել է օրեր շարունակ Լաչինի խցանված ճանապարհի վրա, շատերի մոտ եղել են բավականին քիչ իրեր, որ կարող էին արագ վերցնել:

«Ադրբեջանի իշխանությունները բազմիցս ասել են, որ բոլորի իրավունքները պաշտպանվելու են Լեռնային Ղարաբաղում, սակայն նման պնդումները դժվար է ընդունվել Ադրբեջանում մարդու իրավունքների ընդհանուր վիճակի վատթարացման ֆոնին, ինչպես նաև ամիսներ տևած ծանր դժվարություններից, տասնամյակների հակամարտություններից, հատկապես ադրբեջանական կողմի ռազմական գործողությունների ժամանակ ենթադրյալ հանցագործությունների անպատժելիությունից հետո»,-ասված է Human Rights Watch-ի հայտարարության մեջ:

Կազմակերպության կողմից հարցվածների մեծ մասն ասել է, որ կմտածի վերադառնալ Լեռնային Ղարաբաղ՝ հավաքելու իրենց ունեցվածքը՝ եթե կարողանան դա անել միջազգային պաշտպանության ներքո: Նրանցից մեկն ասել է, որ կքննարկի իր ընտանիքի հետ ավելի երկարաժամկետ վերադառնալու հարցը, եթե Ադրբեջանը թույլ տա հայերին ապրել այնտեղ որպես համայնք՝ հայկական դպրոցներով, հայկական եկեղեցով և վարչական անձնակազմով։

Գրանադայի բանակցություններից Ալիևի հրաժարվելուց հետո ԵՄ-ն, ԱՄՆ-ն և միջնորդական բանակցություններում ներգրավված մյուս կողմերն, ըստ Human Rights Watch-ի,պետք է կրկնապատկեն ջանքերը՝ ընդգծելով կոնկրետ քայլերը, որոնք Ադրբեջանը պետք է ձեռնարկի մարդկանց վերադարձի իրավունքը հեշտացնելու համար՝ լինի դա կարճաժամկետ այցերի դեպքում մնացած իրերը հավաքելու, գերեզմաններ այցելելու, անշարժ գույքով զբաղվելու կամ մշտապես վերադառնալու համար: Իսկ նրանք, ովքեր նախընտրում են չվերադառնալ, պետք է փոխհատուցում ստանան իրենց ունեցվածքի համար և պետք է կարողանան հավաքել մնացած իրերը, ինչպես նաև ունենան բանկային հաշիվ՝ նպաստ կամ կենսաթոշակ ստանալու համար: Ադրբեջանը նաև պետք է ապահովի, որ տեղահանվածների ունեցվածքը պաշտպանված լինի թալանից կամ այլ վնասից։

«Վերադարձողների համար Ադրբեջանը պետք է ապահովի հայալեզու կրթության հասանելիությունը և կոնկրետ երաշխիքներ տա՝ պաշտպանելով մարդկանց քաղաքացիական, քաղաքական, կրոնական և մշակութային իրավունքներն առանց խտրականության։ Փախած էթնիկ հայերին պետք է տրամադրվեն բոլոր անհրաժեշտ տեղեկություններն ու հստակ ուղեցույցները Լեռնային Ղարաբաղում իրենց բնակությունը վերսկսելու և նրանց իրավունքների, այդ թվում՝ սեփականության և սոցիալական ապահովության իրավունքի ապահովման վերաբերյալ: Ապագա պայմանավորվածությունները պետք է նախատեսեն էթնիկ հավասարակշռություն ոստիկանական և տեղական կառավարման կառույցներում: Միջազգային մարդասիրական իրավունքին համապատասխան՝ Ադրբեջանը պետք է ձեռնպահ մնա 1990-ականների և 2020թ. պատերազմների ժամանակ ռազմական գործողություններին մասնակցելու համար մարդկանց հետապնդելուց։ Վերջին մի քանի շաբաթները սարսափելի ժամանակաշրջան էին Լեռնային Ղարաբաղի էթնիկ հայ բնակչության համար։ Ադրբեջանի գործընկերներն այժմ պետք է ապահովեն, որ այդ երկրի իշխանություններն այս ցավն ու կորուստը չվերածեն երկարաժամկետ անարդարության»,- ասվում է հայտարարության մեջ:

Related Articles Human Rights Defender Anahit Manasyan's congratulatory message on World Press Freedom Day Artificial intelligence can recognize human emotions by voice: Where can it be used? Armenia ombudsperson on Kirants villagers’ property rights: The state has specific obligations Gold pocket watch recovered from body of richest passenger on Titanic up for auction Baku described resolution of European Parliament related to human rights in Azerbaijan as 'one-sided and groundless' Armenian Genocide is the most heinous crime committed in human history - Fabio Massimo Castaldo By destroying Kanach Zham Church in Shushi, Azerbaijan violated decision of UN Court of Justice: Caucasus Heritage Watch Pep Guardiola’s $1.26m watch makes headlines after Champions League match I attach importance to guaranteeing rights of people belonging to national minorities to preserve their national and ethnic identity: Armenia's Ombudswoman Human Rights Defender's office published 2023 annual report and annual activity report of national preventive mechanism