Այսօր Կարին Տոնոյանի որդու՝ Մենուայի ծննդյան օրն է, նա կդառնար 34 տարեկան

-Մեեեեն.... Մեն, սպասիր......դու խոստացար, որ միասին ենք հասնելու գագաթին.....սպասիիիր....

Մենուան ժպտալով քայլում էր ու շշնջում.

- Դու այդպես էլ չհասկացար, որ ես մեծացել եմ, մայր..... ուզում ես կողքովս քայլել, որ չսայթաքե՞մ.... էլ չեմ սայթաքի, մայ, դե հասիր, հը, օգնե՞մ......

- Մեեեն..... Մեն.....չգնաս, չանէանաս էլի, չձուլվես, Մեեեեն......

Մոտակա բարձունքից ջուրը հեկեկալով ցած էր իջնում........ նա գրկել էր թեք բլրի թաց հողակտորն ու անշարժացել....... արդեն քանի անգամ երազում հանդիպում էր որդուն, բայց չէր կարողանում դեմքը տեսնել, գրկել, մորմոքող կարոտը հանգցնել........ չէր կարողանում...... անգամ երազում....... Տեեե՜ր Աստված.... և դեռ ուզում ես հավատամ, որ դու կա՞ս.....չէէէ՜, չկաաաաս, էլ չկաս....

- Չէ, չկաս դու....զուր եմ քեզ այդքան աղոթել....... էլ չկաս դու....... խռով է հոգիս, տես, խռոոո՜վ ....... անարդար աստված........անարդաաար, չներեցիիր, որ քեզ ամենաշատը նրան ունենալու համար եմ սիրում........չներեցիր.......

- Մե՞ն,

- Հա, մայր...

- Եկա՞ր, չգնաս, չգնաս խնդրում եմ......

- Չէ, մայր, ասա:

- Սարդուրս նեղանում է, որ ուշանում ես.......

- Գիտեմ, ես էլ եմ նեղանում...... ամեն պահ գրկում եմ, բայց ինքը չի զգում......

- Մեն.....

- Գիտեմ՝ ինչ ես հարցնելու........ներիր, մայր, ես վաղուց էի ընտրել..... քեզ թվում էր, թե ես դեռ մանկական խաղերի մեջ եմ...... դու չէիր ուզում տեսնել, որ ես գտել եմ ինձ, որ զինվոր լինելն ինձ ի վերուստ էր տրված:

- Մեեն, ե՛ս քեզ արթնացրի.....ես քեզ ....

- Չէ, մայր, դու ինձ չէիր կարող հետ պահել...... դա իմ ճանապարհն էր.......իմ ընտրությունը......

Ջուրը հոսում էր էլի՝անձայն, անշշուկ..... Մենուան գրկել էր մորն ու փորձում էր հավատ տալ նրան...... ես կամ , մայր.... ես միշտ կողքիդ կլինեմ...... դու չկոտրվես հանակարծ.....

- Ես էլ ոչինչ չունեմ, Մեն, ես էլ ապրելու իմաստ չունեմ....

- Չէ, մայր, ես մգացրի քո ապրելու իմաստը, քո նպատակը..... Արցախին դավաճանեցին, ......ես հիմա քո Արցախն եմ, Արցախն էլ հիմա քո Մենուան....քո կռիվն հիմա այլ է լինելու, ես հո գիտեմ քեզ, մայ....

- Էլ հավատ չկա, Մեն, իմ կռիվը քո՛ Հայաստանի համար էր...... քանդեցին ամեն ինչ, էլի ծախեցին մեր հայրենիքը, Մեեեն, Հայաստանն էլ քեզ պես արնածոր է հիմա.....

- Եվ թույլ ենք տալու, որ արնաքա՞մ լինի.... մայր, Հայաստանը Մեծ Հայքի վերջին զավակն է, նրան կորցնել չի կարելի......նրանից նորից պիտի հայն իր ճյուղերը պարզի...... Ես իմ կյանքը տվեցի, որ Սարդուրս Հայրենիք ունենա..... Սարդուրս պիտի հզոր Հայրենիք ունենա......

- Առանց քեզ ես երեզանք չունեմ , Մեն, դու դա գիտեիր, դու իմ երազանքը փշուր-փշուր արեցիր.....էլ ինչ երազանք, մայրերի երազանքներն իրենց որդիներն են, Մեեեն......

Քչքչացող առվի ջրերին կաթիլներ էին ավելանում, դառը, հողագույն....ու որքան ավելանում էր ջուրն, այնքան պղտորվում էր ու գալարում.....

- Ներիր, ես կտրեցի քո երազանքի թռիչքը, բայց քեզ թողեցի իմ երազանքի թևերը, մայր.....Սարդուրիս Հայաստանը դեռ պիտի կառուցենք...... Նրանք մոխրացրին խաբված, թալանված ու անարդար դարձրած Հայաստանը, հիմա մոխիրների տակից պիտի նոր Հայաստան կերտենք: Մա՛յր, դու միշտ էլ ինձ համար էիր ապրում..... հիմա էլ պիտի ապրես իմ երազանքի համար.....

- Ինչո՞ւ այդքան դաժան, Մեն, կարող էինք միասին պայքարել, ինչո՞ւ խլեցիր իմ երջանկությունը.....

- Երբ մենք միասին մեր լեռներն էինք բարձրանում, դու երբեք լիարժեք չէիր վայելում այդ պայքարը, վերելքիդ կեսը ինձնով էիր զբաղված՝ հանկարծ չընկնեմ, հանկարծ չցավի որևէ տեղս, գիտես՝ չէի՞ նկատում....ավելի շատ ինձ համար էիր անհանգիստ...... ես միշտ նեղվում էի դրանից..... բայց չէի հասկանում՝ ոնց քեզ օգնել:

- Մեեն....

- Հիմա դու իմ պայքարի, իմ վերելքի մասին ես միայն մտածելու.... իմ հաղթանակը ինձ վերադարձնելու մասին.... հիմա ես այնտեղ՝ վերևում շաատ ապահով եմ, իմ մասին էլ մի մտածիր..... ես քեզ այնտեղից ավելի շատ կօգնեմ, հավատա, մայր...

- Հավատա՞մ..... ես էլ հավատ չունեմ, Մեն, ես կոտրել եմ բոլոր խաչերը.......

- Դու երբեք էլ կռապաշտ չես եղել մայր, քո հավատը տիեզերական էր, իսկ այդ հավատից ազատվել չես կարող........ հիմա քո տիեզերքին ես էլ միացա, ուրեմն հավատդ հազարապատկվել է.....ցավից չես զգում, մայր......շուտով քարացած ցավդ պայքար կդարձնես:

- Էլ ինչ պայքար, էլ ոնց պայքարենք...... հիմա հայոց երկնքում ագռավներ են միայն, հողի մեջ՝ սողուններ......

- Բահը, մայր, բահը ուժեղ խփեք հողին...... սողուներն ու ագռավները մշակի աղմուկից են փախչում......բահն ամուր խրեք հողի մեջ և հողը ուժ կտա, հողը կասի պայքարի ուղին.....մայր, դու պաշտում էիր մեր հողը, քեզ ի՞նչ եղավ, հիմա ես էլ եմ այդ հողից....«սեղմիր հողը ափիդ մեջ ու կզգաս, թե ինչ ուժեղ ես...»:

- Դրանք իմ խոսքերն էին...

- Դրանք իմ երբևէ լսած սրբագույն աղոթքններն էին, մայր, հողի աղոթքը.....Մենք հող էինք մշակում միասին ու դու ինձ պատմում էիր հողի հեքիաթը...... հիշում ես...... դու հոգնած նստում էիր թմբին ու ինձ սովորեցնում զգալ հայրենի հողը.... ուժ առնել նրանից:

- Դու այգի էիր երազում, մեեեծ այգ...

- Ես հող էի ուզում մշակել, մայր, ես ուզում էի, որ Սարդուրին էլ սովորեցնես պաշտել մայր հողը......ես ուզում էի....

- Բայց դու խզեցիր սերունդների կապը, քեզ ես էի սովորեցրել, Սարդուրին դու պիտի սովորեցնեիր.... դու Սարդուրից քեզ ես խլել....քեզ.....Մեն, իրավունք ունեի՞ր....

Երկինքը մռայլվում էր գնալով..... քչքչացող առվակի ձայնը խուլ հևոցի էր վերածվել.....Մենուան լուռ էր, մայրը ամենացավոտ վերքին էր հասել...... Արինան աղջիկ է.... աղջիկն ավելի շատ մոր կարիք ունի, հոր մասին պատմածներով էլ կմեծանա, բայց Սարդուրը...... առաջին անգամ խուլ հեկեկաց հսկան......ոնց ասի մորը, որ վերքերից ամենաշատը Սարդուրի կարոտն է ցավում....ոնց ասի, որ ամեն օր իր հետ մանկապարտեզի ճանապարհին Սարդուրը չի համաձայնում բռնել նանիկի ձեռքը, որովհետև զգում է երևի, որ հոր ափերի մեջ են ձեռքերը.... ոնց ասի, որ ինքն էլ երազում է, որ որդին մի օր զգա իր ներկայությունը....զգա, որ ինքը միշտ, միշտ նրա կողքին է լինելու.....

- Մաաայր....... հայրերը որդիներին պետք են նախ հպարտանալու համար.... ես Սարդուրին հերոսի որդի եմ դարձրել..... ես միշտ երազում էի դրա մասին..... նա ինձ մի օր կհասկանա.....ներիր, մայր, ես քո տառապանքով որդուս ապրելու գույն տվեցի, ապրելու իմաստ, ապրելու պայքար..... նա շատ շուտ կհասկանա իր անելիքը...... նա հերոսի որդի է այլևս.... ես մաքրագործեցի նրա ճանապարհը.....

Լուռ էր մայրը...... այս երբ այսքան մեծացավ որդին: Ինքը երբեք որդուն չպատմեց՝ ինչ ծանր է եղել իր անհայրությունը...... միայն հայրենիքի սիրելու երջանկությամբ տոգորեց..... պատմեց միայն անանձնական սիրո երկնային համի մասին..... կյանքում միայն անհաս բարձունքներին ձգտելու հաճույքի մասին..... չէր պատմել, որ միայն իր հասուն գրկում էր մոռացել անհայրության համը......սխալվե՞լ էր....

- Երգիր մայր.....

- Մե՞ն....

- Քո սիրած երգը՝ Մակիչի երգը ..... հետո Ակսելը երգեց, հետո Գուրգենը..... մյուսներին էլ կսովորեցնես մայր, մինչև հայոց արծիվներն այնքան շատանան, որ ագռավներն այլևս տեղ չգտնեն մեր երկնքում.... երգի՛ր, մայր...... մեզ արծիվներ են պետք.... ասպետներիդ արծիվներ դարձրու......մայր, երգիր....

Մայրը հեկեկում էր, արցունքի կաթիլները զարնվում էին ժայռոտ լեռան լերկ քարերին ու զարկը մեղեդի էր դառնում...... լռության մեջ մեղեդին գնալով հզորանում էր ու օդը լցնում արծիվների հևքով..... լեռների գլխին արծիվները գնալով շատանում էին......

- Մեեեն...... Մեն.....չգնաս, չանէանաս էլի, չձուլվես, խնդրում եմ, Մեեեեն......

......Գարահիսար լեռան լանջին նա էլ ընկավ վիրավոր,

Կուրծքը պատռած, սիրտը խոցված չար թշնամու գնդակից....

Ժեռոտ լեռան լերկ կատարից վար սլացիր, սեգ արծիվ,

Թևերդ բաց, լայն թևերդ, ու ֆիդայուդ հով արա.....

Աղեկտուր երգում էր մայրը, երկնահառաջ աղոթում՝

- Թևերդ բաց, լաաաայն թևերդ ու զավակիս հով արա......»: