Հատվածականություն ու կիսատ-պռատություն. Սևանա լճի հիմնախնդիրը սրվում է, իսկ իշխանությունները քնած են. «Փաստ»

Համաշխարհային Մամուլ 21 Հուլիս, 2022 10:00

«Փաստ» օրաթերթը գրում է

Սևանա լճի հարցը Հայաստանի համար ունի կենսական նշանակություն, քանի որ այն պարունակում է երկրի ամենախոշոր քաղցրահամ ջրի պաշարը։ Իսկ կլիմայական փոփոխությունների պարագայում այսօր աշխարհում հրատապ է դարձել ջրի ու հատկապես քաղցրահամ ջրի պաշարների հարցը։ Յուրաքանչյուր երկիր փորձում է ինչքան հնարավոր է շատ ջրային պաշարներ կուտակել ու լուծել ջրային ինքնաբավության հարցը։ Եվ պատահական չէ, որ ներկայում նաև պետությունների միջև վեճեր են առաջանում ջրային պաշարների հետ կապված։ Հատկապես գետերի վրա ջրամբարների կառուցումը դառնում է միջազգային հարաբերությունների օրակարգի հարց։ Օրինակ՝ Եթովպիան Կապույտ Նեղոսի վրա մեծ ամբարտակ է կառուցում, ինչը սրում է այդ երկրի հարաբերությունները Սուդանի ու Եգիպտոսի հետ, որոնք կախվածություն ունեն Նեղոսի ջրային պաշարներից։

Իսկ Թուրքիան, Տիգրիս և Եփրատ գետերի վրա ջրամբարներ կառուցելով, արհեստականորեն ջրային սակավություն է ստեղծում Սիրիայում և Իրաքում։ Եվ խնդիրը հատկապես սրվում է չոր եղանակների կամ երաշտի ժամանակ, քանի որ Սրիայի և Իրաքի գյուղատնտեսությունը ահռելի վնասներ է կրում։ Մեծամասամբ Սևանի շնորհիվ է, որ Հայաստանը իր ջրային ինքնաբավության հարցում շատ քիչ է կախված արտաքին աշխարհից։ Միաժամանակ, պետք է գնահատել լճի ընձեռած առանձնահատուկ դերակատարությունը, քանի որ այն ջրային պաշարների հետ մեկտեղ նաև էներգետիկ, գյուղատնտեսական և պարենային խնդիր է լուծում։ Դրանով է պայմանավորված, որ լիճը պետական հոգածության առարկա է դարձել, բայց իշխանությունները, «առավել հրատապ նշանակություն ունեցող հարցերով» զբաղված լինելով, որպես կանոն, անտեսում են Սևանի էկոլոգիական խնդիրները։ Օրինակ՝ երբ 2018-2019 թվականներին լճի ջուրը «ծաղկեց», բնապահպանները մեծ աղմուկ բարձրացրեցին, թե Սևանին էկոլոգիական աղետ է սպասում, պետք է անհրաժեշտ քայլեր ձեռնարկել։

Պատասխանատու պաշտոնյաները շտապեցին խոստումներ տալ, որ անպայման քայլեր են ձեռնարկվելու Սևանը սպասվող աղետից փրկելու համար։ Անգամ խոստումներ հնչեցին Հայաստանի միջազգային գործընկերների ներուժն այս հարցում ներդնելու մասին։ Եվ բավական խորհրդանշական է, որ այս հարցում ԵՄ-ից աջակցություն ստանալու նպատակով 2019 թվականին տեղի ունեցավ նաև այն ժամանակվա Եվրոպական խորհրդի նախագահ Դոնալդ Տուսկի այցը Սևանա լիճ։ Բայց արդեն երկու տարի անցել է, ու ոչինչ արված չէ։ Դրա արդյունքում էլ այսօր լճի ջուրը «ծաղկում» է և կտրուկ ավելանում է ցիանոբակտերիաների՝ կապտականաչ ջրիմուռների քանակը։ Այսպիսի իրավիճակը վտանգավոր է նաև Սևանի շրջակա միջավայրի՝ հատկապես մարդկանց ու կենդանիների համար։

Օրինակ՝ 2019 թվականին լճի ջուրը խմելու արդյունքում կենդանիների անկման դեպքեր գրանցվեցին։ Բազմաթիվ մասնագետներ ահազանգում են, որ անգործությունը ծանր հետևանքներ է ունենում, լճին ճահճացում է սպառնում, որը կհանգեցնի միկրոկլիմայի փոփոխության և ձկնային պաշարների կրճատման։ Իսկ ի՞նչ քայլեր կարող էին կատարել իշխանությունները, որ 2018 թվականից ի վեր չեն արել՝ լիճը հասցնելով ծայրահեղ վիճակի։ Օրինակ՝ լուծված չէ Սևանը աղտոտումից պաշտպանելու հարցը, քանի որ բնապահպանները լճի ջրի ծաղկումն առաջին հերթին կապում են աղտոտման ու կեղտաջրերի հետ, քանի որ կոյուղու համակարգի ջրերը լցվում են լիճ։ Եվ չնայած կենսաբանական մաքրման կայանների կառուցման ու շահագործման հարցերը ներառված են Սևանա լճի էկոհամակարգի վերականգնման, պահպանման միջոցառումների տարեկան ծրագրերում, սակայն դրանք այդպես էլ իրականություն չեն դառնում։ Եթե իշխանությունները Սևանա լճի համար ինչ-որ քայլեր էլ ձեռնարկում են, ապա դրանք, որպես կանոն, հատվածական ու կիսատ-պռատ բնույթ են կրում։ Սակայն դա չի խանգարում, որ Սևանի հաշվին Փաշինյանը փիառվի։

Օրինակ՝ կառավարության նիստերի ընթացքում վերջինս Սևանի մակարդակի մի փոքր բարձրացումը ամեն անգամ ներկայացնում էր որպես աննախադեպ երևույթ և ընդգրկում կառավարության ամենակարևոր ձեռքբերումների շարքում։ Իսկ 2021 թվականի մայիսի 10-ին Ազգային ժողովում Նիկոլ Փաշինյանը իր իշխանությանը քննադատողներին ի պատասխան հայտարարեց, որ 2021 թվականի հունիս-հուլիս ամիսներին Սևանա լճի մակարդակը վերջին 60 տարվա համար կհասնի ռեկորդային նիշի, ինչը ջրային ռեսուրսների կառավարման բոլորովին նոր որակի արդյունք է։

Բայց, ի հակառակ Փաշինյանի խոսքերի, լճի մակարդակը շարունակում է իջնել։ Ջրառի համար օրենքով նախատեսված տարեկան առավելագույն ջրի դուրս թողնման քանակը տարեկան 170 մլն խմ է, և միայն 2021 թվականին հավել յալ 75 մլն խմ ջուր է բաց թողնվել, ինչի հետևանքով ջրի մակարդակը էականորեն նվազեց։ Անխնա ջրառի արդյունքում լճի մակարդակը շարունակում է նվազել նաև այս տարի։ Սա փաստորեն Փաշինյանի հայտարարած «ջրային ռեսուրսների կառավարման բոլորովին նոր որակի» արդյունքն է, երբ ժամանակին քայլեր չեն ձեռնարել ջրամբարները պատշաճ քանակությամբ ջրով լցնելու համար, իսկ հիմա ոռոգման ջրի ապահովման գլխավոր ծանրությունն ընկնում է Սևանի «ուսերին»։ Մյուս կողմից էլ՝ ոռոգման համար բաց թողնված ջուրն արդյունավետորեն չի օգտագործվում, քանի որ դրա էական հատվածը Հրազդան գետով լցվում է Արաքս։ ՀՀ իշխանությունները կա՛մ չեն գիտակցում ջրային ռեսուրսների կառավարման նշանակությունը, կա՛մ էլ, երբ սկսում են այդ ուղղությամբ քայլեր ձեռնարկել, արդեն ուշ է լինում։

Օրինակ՝ տևական ժամանակ է, ինչ Սևանի «ծաղկման» թեման բարձրացվում է, շրջակա միջավայրի նախարարությունը նոր է «քնից զարթնել»՝ հայտարարություն տարածելով, թե տեղյակ են խնդրից ու միջոցառումներ են ձեռնարկում այն լուծելու նպատակով։ Բայց պատասխանատու կառույցը առաջնորդվել է միայն բարի ցանկություններով, քանի որ խնդրի լուծման ուղղությամբ ո՛չ համապատասխան մեխանիզմների մասին է նշել, ո՛չ էլ կոնկրետ ժամկետներ սահմանել։

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում