Որքան գումար է մտել և «փախել» երկրից՝ ՀՀ տարբեր ղեկավարների կառավարման տարիներին

Վերլուծական 29 Օգոստոս, 2022 20:16

Հեղափոխությունից հետո Նիկոլ Փաշինյանի և նրա թիմի գլխավոր քարոզչական թեզերից մեկը կայանում էր նրանում, որ վերջին 30 տարիներին Հայաստանից կապիտալի հսկայական արտահոսք է տեղի ունեցել, իսկ հեղափոխության արդյունքում հնարավոր է եղել փոխել բալանսը, այժմ, ըստ Փաշինյանի, Հայաստան ավելի շատ գումար է մտնում, քան դուրս է գալիս:

Այդպես է դա արդյո՞ք, և որքան գումար է դուրս եկել Հայաստանից՝ ՀՀ բոլոր ղեկավարների օրոք: ՀՀ առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի կառավարման տարիների վիճակագրական տվյալները, ցավոք, բավական համառոտ են և ոչ ամփոփ, այդ պատճառով տվյալ տարիներին Հայաստանից կապիտալի արտահոսքի և ներհոսքի վերաբերյալ տվյալները հիմնականում բացակայում են: Կենտրոնական բանկի հաշվետվություններում մեկնարկային տարին 1993 թվականն է։ Այդ տարի երկրում կատարված ներդրումների ծավալը չնչին էր՝ ընդամենը 800 հազար դոլար:

Իսկ ինչ իրավիճակ էր՝ դիցուք երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի ղեկավարման տարիներին: 2002թ. կապիտալի արտահոսքը երկրից կազմել է 245 մլն դոլար, 2003-ին՝ 314 մլն դոլար, 2004-ին՝ 494 մլն դոլար, 2005-ին՝ 613 մլն դոլար, 2006-ին՝ 794 միլիոն դոլար, 2007-ին հատել է 1 մլրդ դոլարի սահմանը։ 2003 թվականին օտարերկրյա ներդրումները կազմել են 122,9 մլն դոլար։ Իսկ 1998 թվականին, նույնիսկ կարելի է ասել, երկրում ներդրումային բում էր։ Այդ տարի Հայաստանում արվել է 232,4 մլն դոլարի ներդրում, ինչը մոտ 4,5 անգամ ավել էր նախորդ տարվանից։ 2004 թվականից ներդրումներն սկսեցին մեծ տեմպերով աճել, և 2008 թվականին գրանցվեց իրական ներդրումային բում, երբ մեկ տարվա ընթացքում Հայաստանում արտասահմանից կատարված ներդրումների ծավալը կազմեց մոտ 950 մլն դոլար։

2008-ին Սերժ Սարգսյանի իշխանության գալուց հետո իրավիճակը մի փոքր փոխվել է: Ըստ ՀՀ Ազգային վիճակագրական ծառայության ներկայացրած վճարային հաշվեկշռի՝ Հայաստանից 2011-2012 թ.թ. տեղի է ունեցել 700 մլն դոլարի եկամուտների արտահոսք: 2014 թվականին ուղղակի ներդրումները կազմել են 73.378 միլիարդ դրամ, 2015-ին՝ 81.867 միլիարդ դրամ, 2016-ին՝ 18.456 միլիարդ դրամ, 2017-ին՝ 17.268 միլիարդ դրամ: վերջին մոտ 10 տարվա ընթացքում Հայաստանից ֆիզիկական անձանց միջոցով դուրս ուղարկվող գումարները գտնվել են 700 մլն-1 մլրդ դոլարի միջև։ Որպես կանոն, Հայաստան մտնող և Հայաստանից ուղարկվող գումարների տարբերությունը՝ զուտ ներհոսքը, հօգուտ մտնողի էր։ Կախված տվյալ տարվա ընթացքում մտնող և դուրս եկող գումարի չափից, զուտ ներհոսքը երբեմն զգալի գումար է կազմել՝ մինչև 1,5 մլրդ դոլար, իսկ նվազագույնը 700-800 մլն դոլար:

Վերոնշյալ տրամաբանությունը խախտվեց վերջին երեք՝ 2018-2021 թթ․, այսպես կոչված «թավշյա» իշխանության տարիներին։ Եթե Հայաստան մտնող գումարների չափը էապես չփոխվեց, ապա կտրուկ փոխվեցին Հայաստանից դուրս եկող գումարի և զուտ ներհոսքի չափեր։ 2019 թվականին Հայաստանից ռեկորդային ծավալի գումարներ են դուրս եկել տրանսֆերտների տեսքով։ Խոսքը 1 մլրդ 454 մլն դոլարի մասին է։ Դրանք բանկերի միջոցով ֆիզիկական անձանց դրամական փոխանցումներն են Հայաստանից արտասահման, որոնց ծավալը 2018 թվականի համեմատ 22.4%-ով ավելացել է։ Բնականաբար, գումարների արտահոսքի առաջանցիկ աճը էապես նվազեցրել է նաև Հայաստան մտնող զուտ ներհոսքի չափը։ Դարձյալ վերոնշյալ երեք տարիներին զուտ ներհոսքը կազմել է համապատասխանաբար՝ 594 մլն, 504 մլն և 574 մլն դոլար։ Երեք տարին միասն վերցրած այդ գումարը կազմել է 1 մլրդ 675 մլն դոլար։ 2021 և 2022 թվականների պատկերը կարող եք տեսնել հետևյալ գրաֆիկներում.

2021՝

2022՝

Որո՞նք են պատճառները, որ կապիտալը սկսել է փախչել Հայաստանից: Նախ և առաջ քաղաքական կայունության բացակայությունը, գաղտնիք չէ, որ փողը սիրում է լռություն: Բացի այդ, նպաստել է նաև կառավարության կողմից տարվող տնտեսական քաղաքականությունը, հարձակումները մասնավոր բիզնեսի վրա, կուլակաթափության դրվագները որոնք տեղ են գտել հեղափոխությունից հետո: Արդյունքում` կապիտալը Հայաստանում իրեն ապահով չի զգում և երկիրը կանգնում է փողի լրջագույն փախուստի փաստի առջև...