Պետական պարտքի մակընթացությունը՝ տնտեսության տեղատվության ֆոնին. «Փաստ»

«Փաստ» օրաթերթը գրում է.

Տարբեր երկրներում անընդհատ բարձրացվում է պետական միջոցների արդյունավետ օգտագործման ու պետական պարտքի թեման։ Այդ իսկ պատճառով էլ հատուկ մեխանիզմներ են ստեղծվում պետական միջոցների նպատակային օգտագործման և պետական պարտքի մակարդակը վերահսկելու հետ կապված։ Ընդ որում, այս խնդրին են բախվում ոչ միայն զարգացող, այլև զարգացած երկրները։ Նույնիսկ ԱՄՆ-ում, որը տնտեսության ծավալով աշխարհում առաջինն է, պետական պարտքի ծավալի սրընթաց աճն ապագայում կարող է բազմաթիվ խնդիրներ ստեղծել՝ մեծացնելով նաև դեֆոլտի հավանականությունը։ Իսկ ինչ վերաբերում է Հայաստանին, ապա վերջին 5 տարվա ընթացքում պետական պարտքն ուղղակի շեշտակի աճում է։

2024 թվականի փետրվարի վերջի դրությամբ արդեն Հայաստանի պետական պարտքը կազմել է 11 մլրդ 943 մլն դոլար։ Տարեսկզբի համեմատ այն աճել է 97,5 մլն դոլարով կամ 0,8%-ով։ Հայաստանում մեկ շնչի հաշվով պարտքի տեսակարար բեռը 2023 թվականին 3,6 հազար դոլարից հասել է 4 հազար դոլարի: Եվ հատկանշական է, որ վերջին հինգ տարվա ընթացքում Հայաստանում մեկ շնչի հաշվով պարտքի բեռը ավելացել է գրեթե երկու անգամ: Ընդդիմադիր եղած ժամանակ Փաշինյանը կտրուկ դեմ էր արտահայտվում յուրաքանչյուր վարկային համաձայնագրի՝ անընդունելի համարելով պետական պարտքի ավելացումը։ Նա անգամ ցույց էր տալիս, որ նույնիսկ իշխանության գալուց հետո իր այդ մոտեցումը չի փոխվելու։ 2018 թվականի մայիսի 1-ին ԱԺ ամբիոնից Փաշինյանը հայտարարում էր. «2017-ին 800 մլն դոլար պարտք ենք վերցրել, 700 մլն դոլարով աճեցրել ենք մեր ՀՆԱ-ն...

Պատկերացնո՞ւմ եք՝ մեր վերցրած պարտքն ավելին է, քան մեր ստեղծած արդյունքը։ Հետևաբար, տնտեսական աճը ոչ թե տնտեսական աճ է, այլ վիճակագրական մանիպուլ յացիաների արդյունք»։ Բայց, ինչպես տեսնում ենք, Փաշինյանը պետական պարտքն ավելացնելու հարցում ուղղակի գերազանցում է նախկին բոլոր իշխանություններին։ Նրա գլխավորած կառավարությունը մեկը մյուսի հետևից վարկեր է վերցնում ու զբաղված է վիճակագրական մանիպուլ յացիաներով։ Վերցված վարկերն ու պարտքերն այդպես էլ չեն նպաստում Հայաստանի զարգացմանը ու ժամանակի ընթացքում ուղղակի փոշիանում են, անհրաժեշտ արդյունքը չեն տալիս։ Խնդիրն այն է, որ ներգրավվող միջոցները միտված չեն տնտեսության զարգացմանը, այլ ընդամենը տնտեսական աճի իմիտացիա ստեղծելու և եղած միջոցները փոշիացնելու խնդիր են լուծում։ Ենթակառուցվածքային ծրագրերի մասին նույնիսկ ավելորդ է խոսել։

Հյուսիս-Հարավ ճանապարհը տարիներով կառուցվում է ու չի ավարտվում։ Այնինչ, Հայաստանը գերժամանակակից ավտոմայրուղու կարիք ունի, որով կկարողանա բավարարել իր լոգիստիկ ու տնտեսական պահանջները։ Առավել քան կարևոր է նաև այլընտրանքային ճանապարհների կառուցման խնդիրը, ինչն իր մեջ նաև անվտանգային բաղադրիչ է կրում՝ հատկապես այն պարագայում, երբ մի շարք կարևոր ճանապարհներ հակառակորդի նշանառության տակ են, իսկ նոր զիջումների հարցում Նիկոլ Փաշինյանը ծայրահեղ պատրաստակամ է: Սակայն նույնիսկ այս հարցը չեն կարողանում լուծել։ Օրինակ՝ Սյունիքում այընտրանքային ճանապարհ կառուցեցին, կարճ ժամանակ անց այդ ճանապարհը սկսեց քանդվել։ Միակ խնդիրը, որը փորձում են լուծել, եղած ճանապարհների արագ ասֆալտապատումն է, քանի որ այն մեծ ջանքեր չի պահանջում։ Սակայն ասֆալտապատումը կատարվում է այն աստիճան անորակ, որ հաջորդ տարի այդ ճանապարհի ասֆալտը մեծամասամբ քայքայված է լինում։

Ու նորից պետք է որոշակի ասֆալտապատման աշխատանքներ կատարվեն։ Շատ հեռու չգնալու համար կարելի է հենց հարևան Վրաստանի օրինակն աչքի առաջ ունենալ: Օրինակ՝ այնտեղ Մցխեթա–Ստեփանծմինդա–Լարս ավտոճանապարհի ամենավտանգավոր հատվածը (Գուդաուրի–Կոբի) շրջանցող ճանապարհ են կառուցում։ Նախագծով նախատեսվում է կառուցել 23 կմ երկարությամբ երկշերտ բետոնե ճանապարհ, 5 կամուրջ, 5 թունել։ Նախագծի ավարտից հետո՝ արդեն այս տարի, տրանսպորտային միջոցները Թբիլիսիից Ստեփանծմինդա (ՌԴի հետ սահման) կհասնեն 1 ժամ 45 րոպեում (այժմ հասնում են 2 ժամ 30 րոպեում)։ Արդյունքում անխափան երթևեկություն կապահովվի ամբողջ տարվա ընթացքում: Վրաստանն արդեն 4 տարի կառուցում է նաև Թբիլիսի-Բաթումի ավտոճանապարհը, որն այս տարի արդեն ավարտելու են։ Այսինքն, խնդիրը նաև նախատեսված միջոցների նպատակային օգտագործումն է, որը թույլ կտա կառուցել ու ստեղծել պետության համար կարևոր ենթակառուցվածքներ։

Մյուս կողմից էլ՝ ներգրավված պարտքը և վարկային միջոցները չեն նպաստում Հայաստանի արտադրական հնարավորությունների ավելացմանը։ Իշխանությունների մտքով անգամ չի անցնում քայլեր ձեռնարկել մրցունակ արտադրություն ստեղծելու շուրջ։ Հայաստանը տարիներ շարունակ տարբեր դոնոր կազմակերպություններից միջոցներ է ձեռք բերում փոքր ու միջին բիզնեսի զարգացման համար, բայց այս ոլորտն այդպես էլ չի զարգանում։ Եվ ՓՄՁ ներկայացուցիչները պարբերաբար բողոքում են, որ այնպիսի պայմաններ են ստեղծվել, երբ միայն խոշոր բիզնեսին է առավելություն տրվում։ Դեռ չենք խոսում այն մասին, որ ժամանակ առ ժամանակ գրանցվում են այնպիսի դեպքեր, երբ տարբեր կոռուպցիոն սխեմաների արդյունքում պետական միջոցները յուրացվում են։

Օրինակ՝ մրցույթներում հաղթողներ կարող են ճանաչվել իշխանավորների հետ փոխկապակցված անձինք։ Չկա նաև զարգացման կոնցեպտ, մեր տնտեսությունը մեծ հաշվով բախտի քմահաճույքին է։ Արտաքին գործոնները բարենպաստ կլինեն՝ աճ կարձանագրենք, բարենպաստ չեն լինի՝ անկում կունենանք։ Իսկ մինչ այդ ահռելի պետական պարտքը շարունակում է կուտակվել, որի հետ բախվելու են արդեն ապագա կառավարությունները։ Տպավորություն է, որ ներկայիս իշխանություններն առաջնորդվում են «մեզնից հետո թեկուզ ջրհեղեղ» տարբերակով։ Այսինքն, ինչո՞ւ սոսկ տպավորություն. անցած վեց տարին հենց դա է ցույց տալիս...

ԱՐՏԱԿ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ

Այս թեմայով Հայաստանի Հանրապետության հիմնական պետական ինստիտուները երբեք չեն հայկականացվել․ Արմեն Այվազյան «Իրավիճակը հնարավոր է փոխել, եթե լինի իշխանափոխություն». «Փաստ» Ո՞ւր են ներքաշում Հայաստանը. «Փաստ» Բռնատիրությունը՝ «փրկօղա՞կ». ժողովրդավարություն գոռալով՝ բացարձակ հակառակն են անում. «Փաստ» «Ճնշումներն ահագնանալու են, նրանք լավ են պատկերացնում, թե ինչ հանցանքներ են իրականացնում հայ ժողովրդի դեմ». «Փաստ» Իշխանություններն անցել են իրենց սիրելի «մուտիտին». «Փաստ» Աջակցություն գյուղատնտեսական նշանակության հողերի միավորմանը. պետությունը կփոխհատուցի ձեռք բերվող և միավորվող հողերի կադաստրային արժեքի 30 տոկոսը. «Փաստ» Կեղծ բարեպաշտների ժամանակն ու... «ամնեզիան». «Փաստ» Առանց կարմիր գծերի. լրագրողներին էլ «բաժին հասավ». «Փաստ» Ռեժիմի բոլոր գործիքները «խոդ է տվել». «Փաստ»