ՀՀ–ում տեղի է ունեցել պետական հեղաշրջում լեզվաքաղաքականության բնագավառում․ Արմեն Այվազյանն ահազանգում է
ԲլոգոսֆերաՔաղաքական գիտությունների դոկտոր, պատմաբան Արմեն Այվազյանը «ՀՀ կառավարության № 2298 որոշումն ընդդեմ ՀՀ Սահմանադրության» վերնագրով գրառում է կատարել Ֆեյսբուքի իր էջում։
Գրառման մեջ նա կրկին ահազանգել է՝ Հայաստանի Հանրապետությունում 2023 թ. դեկտեմբերի 25-ին տեղի է ունեցել պետական հեղաշրջում լեզվաքաղաքականության բնագավառում։
«Այդ օրը կառավարությունն ընդունել է իր չարաբաստիկ № 2298 որոշումը, ըստ որի՝
1) Հայաստանում հայերեն (և այլ լեզուներով) հրատարակված գիտական հոդվածներն ու մենագրությունները որակազրկվում են և համարվում առ ոչինչ,
2) բոլոր գիտնականներին, ներառյալ պատմաբաններին, բանասերներին, ազգագրագետներին, հնագետներին, լեզվաբաններին, սոցիոլոգներին, քաղաքագետներին հրահանգվում է իրենց ուսումնասիրություններն այսուհետ հրապարակել արտասահմանում օտար լեզուներով (գերազանցապես անգլերեն)։
Իրավաբան ու սահմանադրագետ չեմ, բայց հարկ եմ համարում նաև նրանց տեսանկյունից դիտել կառավարության № 2298 որոշումը՝ չսպասելով այն գեղեցիկ օրվան, երբ, հուսանք, այդ ուղղությամբ մեր լավագույն մասնագետներն առավել մանրամասնորեն կգնահատեն կատարվածն ու ստեղծված լեզվաքաղաքական իրավիճակը։
Եվ այսպես, ուշադիր կարդում ենք ՀՀ սահմանադրության 15-րդ հոդվածը, որը վերնագրված է այսպես՝ «ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ, ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ, ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԽԹԱՆՈՒՄԸ, ՀԱՅՈՑ ԼԵԶՎԻ ԵՎ ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ԺԱՌԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ»։
Այս խորագրից արդեն պարզ է, որ, ՀՀ սահմանադրության համաձայն, մշակույթի, կրթության և գիտության խթանումը, ինչպես նաև մշակութային ժառանգությունը ԱՆԲԱԺԱՆԵԼԻՈՐԵՆ ՓՈԽՇԱՂԿԱՊՎԱԾ ԵՆ և ունեն պաշտպանության կարիք։ Հոդվածի երկկետանոց բովանդակությունը պարզաբանում ու հստակեցնում է.
«1. Պետությունը խթանում է մշակույթի, կրթության և գիտության զարգացումը:
2. Հայոց լեզուն և մշակութային ժառանգությունը պետության հոգածության և պաշտպանության ներքո են»։
Այսպիսով, ՀՀ սահմանադրությունը պարտավորեցնում է ՀՀ պետական մարմիններին և քաղաքական ղեկավարությանը Հայաստանի Հանրապետության տարածքում ՝
ա) խթանել մշակույթի, կրթության և գիտության զարգացումը ՄԻԱՅՆ ՈՒ ՄԻԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԼԵԶՎՈՎ,
բ) հոգալ և պաշտպանել հայոց լեզվի իրավունքները՝ ԳԵՐԱԴԱՍԵԼՈՎ ԴՐԱՆՔ ԲՈԼՈՐ ՕՏԱՐ ԼԵԶՈՒՆԵՐԻՑ։
Այնինչ ՀՀ կառավարության № 2298 որոշումն ուղղակիորեն տորպեդահարում է վերը նշված սահմանադրական դրույթ-պահանջները՝ Հայաստանի Հանրապետության տարածքում սահմանափակելով հայոց լեզվի գործածության շրջանակը, պարզապես հանելով հայերենը ռազմավարական նշանակություն ունեցող հույժ կարևոր ոլորտից՝ գիտությունից։ Այդ ապօրինի վարչական բռնությունը մեխանիկորեն հարվածելու է հայոց լեզվի գործածությանը մյուս բնագավառներում՝ կրթության, գրականության, մամուլի, ռազմական գործի, իրավական, օրենսնդրական և այլ դաշտերում։
ՀՀ սահմանադրության 20-րդ հոդվածն իր հերթին սահմանում է. «ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ԼԵԶՈՒՆ ՀԱՅԵՐԵՆՆ Է»։
Այս հոդվածն առկա է նաև ՀՀ հին սահմանադրությունում։ Ըստ դեռևս 2010 թ. 68 իրավաբանների համահեղինակությամբ հրապարակված 1086-էջանոց հիմնարար «Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության մեկնաբանությունների» (որի գլխավոր խմբագիրը Սահմանադրական դատարանի նախկին նախագահ Գագիկ Հարությունյանն է), այս «Հոդվածի իմաստից բխում է, որ պետությունն իր վրա վերցնում է պարտավորություն՝ իրականացնել պետական հոգատարություն հայոց լեզվի ըստ ամենայնի զարգացման նկատմամբ եւ ապահովել դրա գործածությունը պետական ու հասարակական մարմիններում, մշակութային, կրթադաստիարակչական եւ այլ կազմակերպություններում ու հիմնարկներում» (էջ 153):
Այնինչ ՀՀ կառավարության № 2298 որոշումը կարգադրում է հենց պետական կազմակերպություններում աշխատող գիտնականներին հրաժարվել Հայաստանում իրենց ուսումնասիրությունները հայերեն հրապարակելու իրենց սահմանադրական իրավունքից և վերածվել օտար պետությունների ու ժողովուրդների սպասարկուի։
Ըստ էության, ԳՈՐԾ ՈՒՆԵՆՔ ՍԱՀՄԱՆԱԴՐՈՒԹՅԱՆ ԿԱՐԵՎՈՐ ՀԻՄՆԱՀԱՐՑԻ ԿՈՊՏԱԳՈՒՅՆ ԱՐՀԱՄԱՐՄԱՆ ՈՒ ՄԻՏՈՒՄՆԱՎՈՐ ՈՏՆԱՀԱՐՄԱՆ ՀԵՏ։
ՀԱՅՈՑ ԼԵԶՎԻ ԵՎ ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԴԵՄ ՀՀ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ԸՆԴՈՒՆԱԾ № 2298 ՈՐՈՇՈՒՄԸ ՀԱԿԱՍԱՀՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ Է, ԱՅՆ ՊԵՏՔ Է ՉԵՂԱՐԿՎԻ՛։
Հ.գ. Չծանրաբեռնելու համար ընթերցողներին այստեղ չեմ անդրադառնում «Լեզվի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքին (17 ապրիլի 1993 թ.), որը ևս հանգամանորեն հստակեցնում է սահմանադրական վերոհիշյալ նորմերը»,– գրել է Այվազյանը։