Ի՞նչ և որքա՞ն թույլ կտրվի Թուրքիային․ «Փաստ»

«Փաստ» օրաթերթը գրում է.

Մի քանի տասնամյակ առաջ դժվար էր պատկերացնել, որ Թուրքիան կարող է մուտք գործել այն տարածքներ, որոնք ավանդաբար համարվել են որպես ռուսական ազդեցության և կենսական շահերի գոտի։ Սակայն Հարավային Կովկասում և Միջին Ասիայում Թուրքիայի ազդեցության ընդլայնումը փաստացի կարելի է իրողություն համարել։ Ավելին, Թուրքիային հաջողվել է ստեղծել այնպիսի հարթակ, որը թույլ կտա պայմաններ ապահովել համաթուրքական ինտեգրացիայի համար։ Եվ այդ հարթակի դերակատարությունը կատարում է Թյուրքական պետությունների կազմակերպությունը, որի շրջանակներում թյուրքախոս պետությունների ղեկավարների մասնակցությամբ տեղի են ունենում գագաթաժողովներ ու ընդունվում են բազմաբնույթ որոշումներ, որոնց մեծ մասը վերաբերում է համատեղ նախաձեռնություններին։

Օրինակ՝արդեն իսկ ստեղծվել է համաթյուրքական ներդրումային հիմնադրամ, որը կոչված է նպաստելու Թյուրքական պետությունների կազմակերպության անդամների տնտեսական զարգացմանը։ Հեռուն գնացող նախաձեռնություններ կան նաև թյուրքախոս երկրների համար կրթության և դասագրքերի ընդհանուր չափորոշիչներ ստեղծելու ուղղությամբ։ Ուսանողների փոխանակման ծրագրեր են իրականացվում, քննարկվում է անգամ համընդհանուր թուրքական այբուբեն ստեղծելու հարցը։ Պատահական չէ, որ Թյուրքական պետությունների կազմակերպության՝ Աստանայում կայացած 10-րդ հոբել յանական գագաթաժողովում Թուրքիայի նախագահը նման առաջարկ հնչեցրեց։ Պարզ է, որ այս առաջարկության հիմքում թուրքերենը դոմինանտ դարձնելու խնդիր է լուծվում։

Մյուս կողմից էլ՝ փորձ է կատարվում համաթյուրքական դաշտ ստեղծել մի շարք միջազգային հարցերում միասնական ճակատով հանդես գալու համար։ Օրինակ՝ այդպիսի հարց կարող է լինել Ադրբեջանին Հայաստանի հետ հակամարտության հարցում աջակցություն ցուցաբերելը, Գազայի հատվածում տեղի ունեցողի շուրջ համատեղ դիրքորոշմամբ հանդես գալը և այդպես շարունակ։ Բայց թուրքական նպատակների մեջ շատ կարևոր տեղ է զբաղեցնում Չինաստանը Եվրոպայի հետ կապող ցամաքային ուղին վերահսկողության տակ վերցնելը, որն ստացել է «Միջին միջանցք» անվանումը։ Հատկապես ռուս-ուկրաինական հակամարտության և Ռուսաստանի դեմ սահմանված պատժամիջոցների արդյունքում այդ հաղորդակցության ուղին փոխադրումների կազմակերպման համար առանձնահատուկ նշանակություն է ձեռք բերել։ Դրա համար էլ Թուրքական պետությունների կազմակերպության Աստանայի գագաթաժողովում քննարկումների օրակարգի ամենակարևոր հարցերից մեկը տրանսպորտային միջանցքներին էր վերաբերում, ու Էրդողանն էլ կրկին բարձրացրեց, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքի» հարցը։

Փաստացի այդ ճանապարհը լիովին թյուրքական չի լինի, եթե «Զանգեզուրի միջանցքը» չգործարկվի։ Օրինակ՝ եթե Նախիջևանը Ադրբեջանի հետ կապող ուղին անցնի Իրանով, ապա Թեհրանը կխոչընդոտի, որ թուրքական ազդեցությունը տարածվի դեպի արևելք։ Իսկ Անկարային թուրքական վերահսկողության տակ գտնվող ճանապարհ է անհրաժեշտ, որպեսզի Թուրքիան առանց արգելքների ներթափանցի Ադրբեջան, ապա նաև Միջին Ասիա։ Թուրքիայի՝ չափից ավելի մեծ ամբիցիաները հակասում են տարածաշրջանային մյուս խոշոր խաղացողների շահերին։ Առաջին հերթին դրանք Իրանի շահերի դեմ են, քանի որ հետագայում այս երկիրը ապակայունացնելու և թյուրքալեզու շրջանները պոկելու հարց կարող է բարձրանալ։ Ռուսաստանի համար ևս վտանգավոր են պանթուրքական ծրագրերը, քանի որ մի կողմից՝ Մոսկվան կարող է կորցնել իր ազդեցությունը Հարավային Կովկասում և Միջին Ասիայում, իսկ մյուս կողմից էլ՝ Հյուսիսային Կովկասի ապակայունացման նոր գործոններ ի հայտ կգան։

Պանթուրքական ծրագրերը երկարաժամկետ հեռանկարում վտանգավոր են նաև Չինաստանի համար, քանի որ Միջին Ասիայում թուրքական ազդեցության ընդլայնումը կարող է բարդություններ ստեղծել՝ կապված հատկապես ույղուրների հարցի հետ։ Առանց այն էլ Արևմուտքն օգտագործում է ույղուրների թեման Չինաստանի դեմ ճնշումներ գործադրելու համար։ Ուստի, պանթուրքական ծրագրերի իրագործման դեպքում Թուրքիան կարող է հնարավորություններ ստանալ Չինաստանի Սինցզ յան ույղուրական ինքնավար շրջանում անջատողականությունը հովանավորելու համար։ Պանթուրքական ծրագրերը վտանգավոր են նաև Հնդկաստանի համար այն տեսանկյունից, որ Թուրքիան ու Ադրբեջանը Պակիստանի հետ խոր համագործակցությունը կարող են պրոյեկտել նաև թյուրքախոս մյուս պետությունների վրա։

Իսկ իր տարածաշրջանային ախոյան Պակիստանի հետ յուրաքանչյուր համագործակցության (հատկապես ռազմատեխնիկական բնագավառում) Հնդկաստանը մեծ անհանգստությամբ է հետևում։ Դրան Նյու Դելին կարող է հակազդել հիմնականում Հայաստանին աջակցելու միջոցով։ Պատահական չէ, որ երկու երկրների համագործակցությունը մի շարք ոլորտներում, այդ թվում՝ ռազմական, նոր մակարդակի է բարձրացվել։ Իսկ հնդիկ գեներալ-մայոր Աշոկ Կումարը նույնիսկ առաջարկում է Հայաստանում հնդկական բանակի ուսումնական թիմ ստեղծել։ Փաստացի այն հարցը, թե արդյոք Թուրքիան կհաջողի, թե ոչ, շատ առումներով կախված է Հայաստանից։

ԱՐԹՈՒՐ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ

Այս թեմայով «Կովկասյան պատի» բանալիները փաթեթավորված ու ժպիտով հանձնում են Թուրքիային. թյուրքագետ Չպետք է թույլ տանք, որ Լիբանանը վերածվի հերթական Գազայի. Փեզեշքիան ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար. Աշխարհը չի կարող թույլ տալ, որ Լիբանանը դառնա երկրորդ Գազայի հատված ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար. Աշխարհը չի կարող թույլ տալ, որ Լիբանանը դառնա երկրորդ Գազայի հատված ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար. Աշխարհը չի կարող թույլ տալ, որ Լիբանանը դառնա երկրորդ Գազայի հատված