«Հաջողությունների չենք հասնի, քանի դեռ Հայաստանում գործում է Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորած վարչակազմը». «Փաստ»

«Փաստ» օրաթերթը գրում է.

Լույս է տեսել քաղաքագետ Ստեփան Հասան-Ջալալյանի հեղինակած «Ադրբեջանաարցախյան հակամարտության գենեզիսը և կարգավորման ուղիները» գիրքը: Պարոն Հասան-Ջալալյանից հետաքրքրվում ենք, թե ինչո՞ւ է հատկապես հիմա կարևոր Արցախյան հիմնահարցի վերաբերյալ գիտական հիմքով գրականության հրատարակումը:

«Կարևորում եմ ադրբեջանաարցախյան հիմնախնդրի կարգավորման շուրջ գիտական գրականության և մասնավորապես՝ օտարալեզու ընթերցողին հասանելի գիտական գրականության հրապարակումը, որովհետև այս հիմնախնդրով զբաղվող գիտական աստիճանով մասնագետները պետք է փորձեն լրացնել 30 տարվա բացը: Նկատի չունեմ, որ այդ տարիների ընթացքում ոչինչ չի կատարվել: Եղել են և կան հետազոտողներ, որոնցից յուրաքանչյուրն իր ուժերի ներածին չափով աշխատանք է կատարել: Բայց, երբ դա համեմատում ենք ադրբեջանական կեղծ պատմագրության հետ, տեսնում ենք, որ բավականին հետ ենք:

2020 թ.-ի մեր պարտությունը ռազմի դաշտում, որը կա՛մ դավաճանական, կա՛մ հանցավոր անփութության հետևանքով պարտություն էր (սա իրավապահ մարմինների քննության առարկան է), գլխավորապես հաջորդել է տեղեկատվական դաշտում մեր պարտությանը: Մինչ ռազմի դաշտում պարտությունը, պարտվել ենք քարոզչական, գաղափարական, տեղեկատվական դաշտում: Պատշաճ կերպով ու կարգով չի ներկայացվել հիմնախնդիրը: Իմ գիտական ատենախոսության մշակման ընթացքում, որի պաշտպանության գործընթացում եմ, առիթ եմ ունեցել շփվելու օտարերկրյա շատ հետազոտողների հետ: Օրինակ՝ Զալցբուրգի համալսարանի հայագիտության բաժնի վարիչն ասում է՝ տեղեկություն չունենք հիմնախնդրի ծագման, զարգացման, կարգավորման ուղիների, հայկական կողմի դիրքորոշումների մասին, փոխարենն այստեղ առկա է ադրբեջանական գրականություն: Այստեղ մեծ անելիք ունենք»,-«Փաստի» հետ զրույցում նշում է Հասան-Ջալալյանը:

Ընդգծում է՝ հետազոտողներն իրենց ուսումնասիրությունները հիմնականում կատարել են հայերենով: «Այո, անհրաժեշտ է առաջին հերթին մեր հասարակությանը ներկայացնել, փաստարկել, ապացուցել Արցախի հայապատկան լինելը, բայց դա բավարար չէ: Հիմնախնդրի կարգավորման մեր փաստարկված տեսակետը, մոտեցումը պետք է հասանելի լինի օտարալեզու ընթերցողին և, մասնավորաբար, հիմնախնդրի կարգավորմամբ շահագրգիռ միջնորդներին: Երբ առիթ եմ ունեցել հանդիպելու Արցախի վարչակազմի պաշտոնատար անձանց հետ, նույնն իրենք էին ասում, որ երբ օտարերկրյա բարձրաստիճան պաշտոնյաները, միջնորդները գալիս են Արցախ, առաջարկում են ցույց տալ, թե ո՞րն է մեր մոտեցումը: Մեզ թվում է, որ երբ գրում ենք, խոսում, ուրեմն, հարցը լուծեցինք: Այդպես չէ, դրսի համար մեծ իմաստով մնում ենք չհասկացված: Գլխավորապես դա է եղել գիրքը չորս լեզվով՝ հայերեն, ռուսերեն, անգլերեն և ֆրանսերեն հրատարակելու շարժառիթներից մեկը: Նպատակ եմ հետապնդել, որ գիրքը հասանելի լինի ադրբեջանաարցախյան հակամարտության կարգավորմամբ զբաղվելու միջազգային միակ մանդատն ունեցող ԵԱՀԿ Մինսկի համանախագահության ֆորմատի անդամ երկրների լեզուներով», - ընդգծում է մեր զրուցակիցը:

Հավելում է՝ գիրքը հիմնականում կառուցված է իրավական բնույթի փաստերի ու փաստաթղթերի հիման վրա: «Լինելով քաղաքագետ՝ շեշտադրում չեմ կատարել ո՛չ պատմական, ո՛չ էլ առանձնապես քաղաքական փաստերի ու փաստարկների վրա: Խորապես համոզված եմ, որ հիմնախնդիրն իր արդարացի լուծումը պետք է ստանա իրավական ճանապարհով: Հայկական կողմի թղթածրարում կան շատ զորեղ իրավական փաստեր ու փաստաթղթեր: Եթե դրանք դնեն շրջանառության մեջ, դարձնեն բանակցությունների առարկա, հայկական կողմի դիրքը շահեկանորեն կարող է փոխվել, ինչը չի արվել նախորդ 30 տարվա ընթացքում: Չեմ հիշում, որ թե՛ Արցախի Հանրապետության, որը մինչև 1996 թ. հունվարը մասնակցել է բանակցություններին, թե՛ Հայաստանի Հանրապետության գլխավոր բանակցողների կողմից իրավական փաստերն ու փաստաթղթերը դարձված լինեն բանակցությունների առարկա: Դրա համար շեշտադրում եմ արել այդ փաստաթղթերին: Այդ գրքում կան նաև գաղտնազերծված, նորահայտ փաստաթղթեր, որոնք առաջին անգամ են ընթերցողի ուշադրությանը ներկայացվում:

Մասնավորաբար, խոսքը ներկայիս ՄԱԿ-ի իրավանախորդ Ազգերի լիգայի փաստաթղթերի մասին է, որոնք ընդունվել են ներկայիս Ադրբեջանի Հանրապետության իրավանախորդ Ադրբեջանի Հանրապետության վերաբերյալ, երբ 1920 թ. նոյեմբերի 1-ին Ադրբեջանի Հանրապետությունը դիմել էր, որպեսզի դառնար Ազգերի լիգայի անդամ: Մինչդեռ Ազգերի լիգան կայացրել էր բացասական եզրակացություն, և Ադրբեջանի Հանրապետությունը վերացել է աշխարհի քաղաքական քարտեզից՝ չունենալով հռչակված և միջազգայնորեն ճանաչված սահմաններ, որի իրավահաջորդը ներկայիս Ադրբեջանն է»,-ասում է «Ադրբեջանաարցախյան հակամարտության գենեզիսը և կարգավորման ուղիները» գրքի հեղինակը: Խոսելով հակամարտության մասին՝ չէինք կարող չանդրադառնալ նաև այն փաստին, որ վերջին տարիների ընթացքում առաջին անգամ Արցախի անկախության տոնը չնշվեց Արցախում: Ոմանց պարագայում սա հուսահատության, մյուսների պարագայում՝ անցածը վերարժևորելու, թույլ տրված սխալները վերհանելու առիթ է: Քաղաքագետը նշում է՝ հուսահատությունը որևէ լավ տեղ չի տանում:

«Եթե բոլորս հուսահատվենք և ոչինչ չձեռնարկենք, դրանից ոչինչ չենք շահելու: Պետք է արձանագրել սխալները, դրանց շտկման ուղղությամբ գնալ: Պետք է դադարենք այս կամ այն պետական, քաղաքական գործչին, նախկին կամ ներկա նախագահին հաճոյանալու վարքագծի դրսևորումից: Իմ հրապարակային խոսքում բազմիցս հայտարարել և հիմնավորել եմ, որ իրենց պաշտոնավարման ընթացքում ադրբեջանաարցախյան հիմնախնդրի կարգավորմամբ զբաղվելու լիազորություն ունենալու ժամանակահատվածում կոպտագույն սխալներ են թույլ տվել Հայաստանի առաջին, երկրորդ և երրորդ նախագահները: Փաստերով մատնանշել եմ, որ նրանք սխալներ են թույլ տվել»,-ընդգծում է մեր զրուցակիցը: Ակնհայտ է նաև, որ շատերը համաձայն չեն Հայաստանի ներկայիս իշխանությունների վարած քաղաքականության հետ, որն ամեն ինչ անում է Արցախի էջը փակելու համար: Քաղաքական ու հասարակական գործիչներ, գիտական հանրույթի ներկայացուցիչներ, տարբեր կազմակերպություններ ամեն ինչ անում են Արցախի թեման մշտապես ուշադրության կենտրոնում պահելու համար: Մյուս կողմից էլ ակնհայտ է՝ առանց Հայաստանի Հանրապետության աջակցության շոշափելի արդյունքների հասնել հնարավոր չէ:

«Հայաստանի մասնակցությունն ադրբեջանաարցախյան հակամարտության կարգավորման հիմնախնդրին արձանագրված է երկու կամ երեք կարևորագույն փաստաթղթերում: Դրանցից մեկը գործող վարչակազմի քաղաքական հենարան համարվող «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության նախընտրական ծրագիրն է: Սա պաշտոնական փաստաթուղթ է, որովհետև գրանցված է Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի կողմից: Այնտեղ արձանագրված է, որ Հայաստանի Հանրապետությունը հանդիսանում է Արցախի Հանրապետության անվտանգության երաշխավորը, Հայաստանի Հանրապետությունը կողմ է, որ հիմնախնդիրը կարգավորվի ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության ձևաչափի շրջանում և այլն: Երբ ընտրությունների արդյունքում ՔՊ-ն խորհրդարանում դարձել է մեծամասնություն, սա դրվել է նաև կառավարության 2021-2026 թթ. ծրագրում: Այդ դրույթները արձանագրված են նաև 2020 թ.-ի հուլիսին հրապարակված ՀՀ ազգային անվտանգության ռազմավարության մեջ:

Զուտ իրավական, փաստաթղթային իմաստով Հայաստանի ներկայիս վարչակազմն ունի ոչ թե իրավունք, այլ պարտավորություն զբաղվելու ադրբեջանաարցախյան հիմնախնդրի կարգավորմամբ: Բայց չի զբաղվում, իսկ իրավապահ համակարգը չի կարողանում նրան կանչել պատասխանատվության, որովհետև նրանք այսօր իշխանության են: Հիմնախնդրի կարգավորման հարցում չենք կարողանալու հասնել շոշափելի հաջողությունների, քանի դեռ Հայաստանում գործում է Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորած վարչակազմը, մարդ, որն ուղիղ հայտարարել է, որ Արցախը ճանաչում է Ադրբեջանի կազմում: Հաջողության առաջին քայլը կարող է սկսվել այն պարագայում, երբ կարողանանք համազգային ուժերի գերլարմամբ Արցախն Ադրբեջանի կազմում ճանաչած Նիկոլ Փաշինյանին և նրա վարչակազմին հեռացնել իշխանությունից: Սա համարում եմ առաջին անհրաժեշտ, բայց ոչ բավարար նախապայմաններից մեկը:

Ադրբեջանաարցախյան հիմնախնդրի կարգավորում ասելով՝ հասկանում եմ, որ արցախահայությունը պետք է տիրոջ իրավունքով և կարգավիճակով վերադառնա Արցախ և շարունակի իր պետականության կերտումը: Արցախի Հանրապետությունն այսօր օկուպացված է, պետք է կարողանանք հասնել նրա դեօկուպացիային և մեր հայրենակիցների՝ Արցախ վերադարձին: Արցախի միջազգային ճանաչման ուղղությամբ պետք է ձեռնարկվեն նպատակային, համառ քայլեր: Ոչ ոք և ոչինչ երբևէ չի կարող հիմնավորել և արդարացնել Արցախի Հանրապետության դեօկուպացիայի չիրականացումը և մեր հայրենակիցների Արցախ չվերադառնալը»,-եզրափակում է Հասան-Ջալալյանը:

ԼՈՒՍԻՆԵ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ

Այս թեմայով Հայաստանում ամեն տարի մեկ տասնյակից ավելի երեխա ավտովթարի զոհ է դառնում «Մենք չենք մոռանալու այն մարդուն, որն իր կյանքի գնով կռիվ տվեց ճշմարտության համար»․ պաշտպան Անցած շաբաթվա ընթացքում Հայաստանում կարմրուկի ոչ մի դեպք չի արձանագրվել Նիկոլ Փաշինյանը պաշտոնական այցով մեկնել է Վրաստան Փաշինյանի իշխանությունը զբաղված է Բաքվի հետ իրենց հաջորդ քարոզարշավի սլոգանը քննարկելով․ Մամիջանյան (տեսանյութ) Ադրբեջանն անհանգստացած է. ՀՀ-ն անվտանգության մակարդակը բարձրացրել է մի քանի աստիճանով. Քոչարյան Անահիտ աստվածուհու արձանը Հայաստանում է Եթե Նիկոլ Փաշինյանը ոչ թե հեծանվավազք սիրեր, այլ ՝մականախաղ, Հայաստանի բոլոր դպրոցներին մականնե՞ր էիք բաժանելու. Ոսկան Սարգսյան Մեքենան մի քանի պտույտ շրջվելով գլխիվայր հայտնվել է դաշտում․ վիրավոր ու զոհ կա Նիկոլ Փաշինյանը կմեկնի Վրաստան