Ինչպիսի՞ն կլինի Թրամփի նախագահությունը Հարավային Կովկասի և Հայաստանի համար

Թրամփի նախագահությունը կարող է փոփոխություններ մտցնել Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների արտաքին քաղաքականության մեջ, որոնք ուղղակի կամ անուղղակի ազդեցություն կունենան Հարավային Կովկասի և մասնավորապես՝ Հայաստանի վրա: Սակայն Հարավային Կովկասում Միացյալ Նահանգների ազգային շահերը երկարաժամկետ հեռանկարում կմնան անփոփոխ: Թրամփի վարչակազմի օրոք Հայաստանի համար կարող են ի հայտ գալ նոր ռիսկեր, ինչպես նաև փոխգործակցության նոր հնարավորություններ։ 

ԱՄՆ-ն ունի իր շահերը Հարավային Կովկասում, թեև, ըստ ամերիկյան ռազմավարական փաստաթղթերի, այն չի համարվում կենսական ազգային շահերի տարածաշրջան: ԱՄՆ շահերից են բխում ժողովրդավարության խթանումը, հայ-ադրբեջանական հակամարտության կարգավորումը, հայ-թուրքական սահմանի բացումը, տարածաշրջանային հաղորդակցությունների հաստատումը, ինչպես նաև տարածաշրջանում Ռուսաստանի և Իրանի ազդեցության սահմանափակումը: Հարավային Կովկասի կարևորությունը ԱՄՆ-ի համար վերջին տարիներին աճել է՝ պայմանավորված ԱՄՆ-Ռուսաստան մրցակցության ուժեղացմամբ, տարածաշրջանում Ռուսաստանի գերիշխանության նվազմամբ և տարածաշրջանով անցնող տարանցիկ ուղիների աշխարհաքաղաքական նշանակության մեծացմամբ:   

Ուկրաինայի պատերազմը և ռուս-ամերիկյան հարաբերությունները 

Ուկրաինայի պատերազմը և Միացյալ Նահանգների ու Ռուսաստանի միջև մրցակցության սրումն արդեն իսկ զգալի ազդեցություն են ունեցել Հարավային Կովկասի վրա՝ սրելով հակամարտությունը՝ Հայաստանի համար բացասական հետևանքներով: Ուկրաինայում պատերազմի հանգուցալուծումը կդառնա Հարավային Կովկասի աշխարհաքաղաքականության վրա ազդող ամենանշանակալի արտաքին գործոնը։ Եթե Դոնալդ Թրամփը, իր խոստման համաձայն, կրճատի Ուկրաինային տրամադրվող  ռազմական օգնությունը, դա, ի վերջո, կամրապնդի Ռուսաստանի դիրքերը՝ անկախ նրանից՝ կողմերի միջև պաշտոնական համաձայնություն ձեռք կբերվի, թե՝ ոչ: Դրա արդյունքում Ռուսաստանը կարող է մեծացնել իր ներկայությունը Հարավային Կովկասում։ 

Այն դեպքում, եթե ԱՄՆ-ը և Ռուսաստանը համաձայնության գան երկկողմ հարաբերությունների կարգավորման համապարփակ փաթեթի շուրջ (ավելի քիչ հավանական սցենար), Հարավային Կովկասում ամերիկյան ներգրավվածությունը, ամենայն հավանականությամբ, կնվազի: Եվ հակառակը՝ Ուկրաինայում էսկալացիան, ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի միջև մրցակցության ուժեղացումն ու Ռուսաստանի դիրքերի թուլացումը կարող են հանգեցնել տարածաշրջանում ԱՄՆ-ի ավելի ակտիվ ներգրավվածության:

Հայաստանի համար այս փոփոխվող դինամիկան պահանջում է հավասարակշռված արտաքին քաղաքականություն, որտեղ կարևոր կլինի պահպանել ԱՄՆ-ի հետ առնվազն երկխոսության ներկայիս մակարդակը և խուսափել Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների սրումից:

ԱՄՆ-ի քաղաքականությունը Իրանի նկատմամբ

Ցանկացած անկայունություն կամ խոշոր հակամարտություն Իրանի ներգրավմամբ կարող է լուրջ սպառնալիք հանդիսանալ Հայաստանի անվտանգության համար։ Իրանը բազմիցս հանդես է եկել որպես Հայաստանի տարածքային ամբողջականության աջակից և դեմ է եղել ուժի գործադրմամբ սահմանների փոփոխությանը: Հետևաբար` Իրանի թուլացումը կարող է ազդել նրա կողմից Ադրբեջանի զսպման վրա: Իրանի մեկուսացումը կարող է նաև խաթարել զենքի մատակարարումը Հնդկաստանից, որը ներկայումս Հայաստանին զենք վաճառող ամենախոշոր գործընկերն է։

Դոնալդ Թրամփն իր առաջին պաշտոնավարման ընթացքում Իրանի դեմ «առավելագույն ճնշման» ռազմավարություն էր վարում, որը կարող է շարունակվել իր երկրորդ ժամկետում, ներառյալ՝ տնտեսական պատժամիջոցների նոր ալիքը: Թրամփի ուժեղ աջակցությունն Իսրայելին և նրա վարչակազմում նշանակված հիմնական անձանց կոշտ դիրքորոշումը նույնպես կհանգեցնի Իսրայելի ռազմավարական դաշնակից Ադրբեջանի կարևորության բարձրացմանը: 

Այնուամենայնիվ, Թրամփը նաև հայտարարել է, որ չի ձգտում ռեժիմի փոփոխության կամ Իրանի դեմ պատերազմի, և փոխարենը մտադիր է «գործարք կնքել» Թեհրանի հետ։ Իրանը ևս ազդարարել է Միացյալ Նահանգների հետ երկխոսություն սկսելու շահագրգռվածության մասին: Սա ավելի բարենպաստ կլինի տարածաշրջանային կայունության և Հայաստանի համար, որը կարող է օգտվել Իրանով անցնող տարանցիկ երթուղիներից և կարող է նաև դիրքավորվել որպես հանրային դիվանագիտության (Track 2) համար հարթակ ԱՄՆ-ի և Իրանի միջև:

Հայ-ադրբեջանական բանակցություններ

ԱՄՆ-ի ներգրավվածությունը Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև բանակցություններում առավելագույնն էր Բայդենի վարչակազմի օրոք։ Այնուամենայնիվ, այդ ջանքերը չհանգեցրին խաղաղության համաձայնագրի՝ հիմնականում Ադրբեջանի չդադարող պահանջների պատճառով, որոնցից Ադրբեջանը չի պատրաստվում ետ կանգնել։

Հայ-ադրբեջանական բանակցություններին ԱՄՆ հետագա ներգրավվածությունը  կախված կլինի ռուս-ամերիկյան հարաբերությունների ավելի լայն դինամիկայից, թե որքան մոտ են կողմերը խաղաղության համաձայնագրի ստորագրմանը, և արդյոք ԱՄՆ նորընտիր նախագահը դա կդիտարկի որպես անձնական հնարավորություն՝ կնքել գործարք։

Գործոններից մեկը, որը կարող է անուղղակիորեն ազդել տարածաշրջանային դինամիկայի վրա, նավթի համաշխարհային գներն են: Եթե Թրամփի քաղաքականությունը հանգեցնի նավթի գների նվազմանը, դա նաև կնվազեցնի սպառազինություն գնելու Ադրբեջանի հնարավորությունները:

ԱՄՆ-Հայաստան հարաբերություններ 

Բայդենի վարչակազմի օրոք հայ-ամերիկյան հարաբերությունները բարձրացել են նոր՝ ռազմավարական երկխոսության մակարդակի` ընդլայնելով համագործակցության ոլորտները: Թրամփի օրոք ներկայիս համագործակցությունն ու առկա պարտավորությունները, ամենայն հավանականությամբ, կպահպանվեն, սակայն ժողովրդավարության խթանմանն ուղղված ջանքերն, ընդհանուր առմամբ, կարող են նվազել:   

Միևնույն ժամանակ, Հայաստանը պետք է նկատի ունենա ԱՄՆ-ի ներգրավվածության սահմանափակումները, երբ խոսքը վերաբերում է իր անվտանգությանը: ԱՄՆ-ը կարող է օգնել բարելավել հայկական բանակը վերապատրաստման և կարողությունների զարգացման միջոցով, ինչպես նաև կարող է ցանկության դեպքում դիվանագիտական​​ լծակներ գործադրել Ադրբեջանի վրա: Սակայն Վաշինգտոնը հրապարակայնորեն չի խոստացել և, ըստ ամերիկյան փորձագետների, դժվար թե ապագայում խոստանա Հայաստանին որևէ անվտանգության երաշխիքներ, անկախ նրանից, թե ով կլինի Սպիտակ տանը։ 

Թրամփի քննադատությունը փոխնախագահ Հարիսի հասցեին՝ «Արցախում 120․000 հայ քրիստոնյաների հետապնդումների և բռնի տեղահանման ժամանակ» անգործության համար, ինչպես նաև «հալածված քրիստոնյաներին պաշտպանելու» Թրամփի խոստումը (որը կիսում են իր թիմի մի քանի ազդեցիկ անդամներ), Հայաստանի համար կենսական կարևորության հարցեր բարձրացնելու հարթակ են ստեղծում: Այս դիսկուրսի մեջ ներգրավվելու համար Հայաստանը պետք է ընդգծի իր ազգային ինքնությունն ու պատմությունը որպես քրիստոնյա ազգ՝ միաժամանակ բարձրաձայնելով Հայաստանի անվտանգությանը սպառնացող հիմնական խնդիրները: Հայաստանը կարող է նաև օգտագործել Հնդկաստանի հետ իր բարեկամական հարաբերությունները ԱՄՆ նոր վարչակազմի հետ հարաբերությունները զարգացնելու համար: 

Այս փոփոխվող և անորոշ իրավիճակում Հայաստանը պետք է ձգտի հասնել այնպիսի կարգավորման, որը նպաստավոր կլինի Հայաստանի անվտանգության համար երկարաժամկետ հեռանկարում, ինչպես նաև մեծացնի ագրեսիայի զսպման իր հնարավորությունները՝ զարգացնելով իր ռազմական կարողություններն ու կապերը անվտանգային տարբեր գործընկերների հետ: