Ի՞նչ գիտեք «Զանգեզուրի միջանցքի» ու նրա գործոնի մասին

Միջա՞նցք, թե ճանապարհ․ այս հարցը մտավ քաղաքական օրակարգ 2018 թվականին, սակայն ավելի թեժացավ Արցախյան 44-օրյա պատերազմից հետո, երբ  նոյեմբերի 9-ին եռակողմ ստորագրված հայտարարության մեջ արտացոլվեց որպես պայման՝ Սյունիքով ճանապարհների ապաշրջափակումը: Եվ ահա միջանցք կամ կոմունիկացիա տերմինը կրկին դարձավ տարածաշրջանում խաղացող գերտերությունների քաղաքական օրակարգ:

Իսկ ո՞րն է միջանցքի ու ճանապարհի տարբերությունը՝ միջանցքը ներառում է անվտանգության գոտի և այն վերահսկվում է միջանքով երթևեկող պետության կամ  տվյալ տարածքի վերահսկողություն իրականացնող պետության համար վստահելի մեկ այլ պետության զինված ուժերի կողմից: 

Չմոռանանք՝ այս դեպքում Ադբեջանի համար այդքան ցանկալի անվտանգության երաշխավորը, ում զինուժը պիտի հսկի միջանցքով երթեւեկությունը, Թուրքիան է, Հայաստանն այս հարցում տարբեր ժամանակահատվածում տարբեր ուժերի մասին է ակնարկում, վերջին մի քանի ամիսների հայտարարությունների համաձայն՝ գործող իշխաությունը տեսնում է այդ ճանապարհին միայն իր զինուժի վերահսկողության պարտավորությունը:  

Իսկ անվտանգության գոտին հատված է, որտեղ, ըստ պայամանվորվածության, չպետք է տեղակայվեն ռազմական ուժեր, չլինի բնակչություն: Իսկ ճանապարհը երթևեկելի գոտի է, որը որևէ մեկի կողմից չի վերահսկվում:

Թեև ներկայումս այս հարցը քաղաքական օրակարգի գլխավոր խնդրներից է, սակայն այն դեռ անցյալ դարից սկսած եղել է թյուրքալեզու պետությունների առանցքային նպատակներից մեկը՝ երկու թյուրքալեզու եղբայրական պետությունները կապել միմյանց՝ Սյունիքի պարանոցը կտրելով:

Դեռևս 1920-ականներից մինչ օրս Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև հակամարտությունների կարգավորման դիվանագիտական շփումներն ու փոխհարաբերությունները ցանկացած ֆորմատով «Զանգեզուրի միջանցքի» հարցը չեն կարողացել շրջանցել:

Այս միջանցքի բացումը կարող է լուրջ խնդիրներ առաջացնել Հայաստանի համար, հատկապես՝ եթե հաշվի առնենք Թուրքիայի, Ադրբեջանի և Ռուսաստանի գործոնը տարածաշրջանում:

 Իսկ ու՞մ է ձեռնտու կամ ի՞նչ է շահում Հայաստանը, Ադրբեջանը և Թուրքիան 

«Զանգեզուրի միջանցքը» կնշանակի, որ Հայաստանի տարածքի մասը պետք է տրամադրվի Ադրբեջանին, որ կկապի Ադրբեջանի ներկայիս տարածքները Նախիջևանի հետ: Սա Հայաստանի տարածքային ամբողջության սպառանալիք են համարել և համարում պատմաբանները, քաղաքական և հանրային գործիչները և փաստարկումեն իրենց տեսակետը պատմական իրողություններով:

Միջանցքով երկու հարևան թուրքալեզու պետություններին միմյանց կապելը առաջինը նեգատիվ ազդեցություն կգործի հայկական պետության վրա, իսկ հետո տարածաշրջանային շահերի բախման կհանգցնի:

Սկզբում Հայաստանից որոշ շրջանների կորստի, ինչպես նաև տնտեսական և ռազմական կապերի թուլացման կբերի: Միջանցքի երկայնքով հայ բնակչության իրավունքների խախտումները կամ տեղահանությունը կարող է հանգեցնել մեծ կոնֆլիկտների,  ինչպես նաև «Զանգեզուրի միջանցքի» բացումը կարող է
Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև էթնիկ լարվածություն առաջացնել:

Միջանցքի բացումը կարող է խաթարել Հայաստանի տնտեսական անվտանգությանը: Նման միջանցքի բացմամբ ադրբեջանական ու թուրքական բեռները ավելի հեշտ ու արագ կանցնեն

Հայաստանի տարածքով՝ վնասելով Հայաստանի տնտեսությանը, որը մեծապես կախված է շրջանիայլ պետություններից, ԵԱՏՄ պետությունների  ներմուծումներից: Հայաստանի համար դժվարություններ կառաջանան նաև տրանսպորտային ուղիների վրա, քանի որ առկա ճանապարհային համակարգը կարող է միջանցքի միջոցով վերածվել ռազմավարական կարևոր կետի: Հայաստանի ռազմավարական դիրքը, հատկապես Սյունիքի մարզում, զգալիորեն
կթուլանա: Քանի որ մարզը բաժանում է Հայաստանի և Ադրբեջանի ներկայիս տարածքները, իսկ միջանցքը կկարողանա ստեղծել կտրուկ տեղաշարժ դեպի հարավ՝ միջանցք և նոր կապեր կառուցելով Ադրբեջանի, Թուրքիայի և այլ արտաքին ուժերի հետ: Սա կարող է վտանգել Հայաստանի անվտանգային ամբողջ համակարգը՝ դարձնելով այն ավելի խոցելի: Ինչպես նաև «Զանգեզուրի միջանցքի» բացումը իր դերը կունենա Իրանի Իսլամական Հանրապետության վրա․ 

Կմեծանա Իրանի կախվածությունը Ադրբեջանից և Թուրքիայից, նա կզրկվի դեպի Եվրոպա այլընտրանքային, իսկ Հայաստանը դեպի Իրան ուղուց և շրջափակված կլինի թյուրքկան պետություններով: 

Իրանի հյուսիսում կձևավորվի բացառապես թյուրքական ներկայություն, որը սպառնալիք է Իրանի տարածքային ամբողջականությանը, հատկապես՝ այժմ եթե նկատի ունենանք, որ վերջին շրջանում արդյունքում Իրանի թյուրքալեզու բնակչության շրջանում իրականացվեց անջատողականությունը խրախուսող ակտիվ քարոզչություն:

Իրանը կարող է վերջնականապես դուրս մղվել իր ազդեցության պատմական շրջան համարվող Հարավային Կովկասից:

Իրանը Թուրքիայի և Ադրբեջանի համար կկորցնի տարանցիկ երկիր լինելու նշանակությունը և նրանց վրա էական ազդեցության լծակներից:

Իրանի հյուսիսում կձևավորվի հակաիրանական և պանթյուրքական առանցք:

Ներկայիս իշխանությունները միակն են Հայաստանի պատմության մեջ, որ դրական են տրամադրված «Զանգեզուրի միջանցքի» բացմանը: Այն ներկայացնելով որպես միջազգային կապուղի ու ներկայացնելով միջանցքի բացման դրական կողմերը: Հաճախ նշելով, որ «Զանգեզուրի միջանցքը» կարող է նպաստել Հայաստանի, Իրանի, Ռուսաստանի և Թուրքիայի միջև տրանսպաորտային և առևտրային կապերի զարգացմանը:

Ինչպես նաև շարահարկելով, որ սա կնպաստի տարածաշրջանի տնտեսական  աճին և կխթանի տնտեսության տարբեր ոլորտների զարգացմանը՝ ճանապարհաշինություն, տրանսպորտ, առևտուր և էներգետիկա: Նոր ճանապարհային ցանցերի զարգացումը հնարավոր է նոր աշխատատեղեր ստեղծի և տնտսական նոր հանարավորություններ առաջարկի:

Միջանցքի ստեղծման համար անհրաժեշտ կլինի նոր ենթակառուցվածքների կառուցում, ինչը կբարձրացնի տարածաշրջանային ենթակառուցվածքային մակարդակը: