Չարենցը և ֆրանսիական բուլվարային գրականությունը

«Հարկավոր է արգելել Կլոդ Ֆարրերին, Պ. Բենուային. դա փտած գրականություն է և լավ է, որ հայերեն չեն թարգմանում: Առավել ևս վնասակար է նրանով, որ գրված է գրավիչ, ռոմանտիկական շնչով, վարպետությամբ»: Խոսքը գնում էր «Ատլանդիա», «Ալզերտե» և այլ մոդայիկ գրքերի շուրջ:

Այդ գրքերում «գովերգվում են» քմահաճ, փչացած կանայք՝ իր հետ ամուսնական առագաստ կիսած հարյուրավոր տղամարդիկ սպանած Անտինետայի, իր ընտանիքի մի քանի տղամարդկանց հետ միաժամանակ կապված Ալզերտայի կերպարները:

Չարենցը զուգահեռ էր անցկացնում ռուս գրականության և ֆրանսիական գրականության կին կերպարների միջև: Նա, գրականության խորունկ իմացությամբ և բանաստեղծական ոգեշունչ պաթոսով նկարագրում էր Պուշկինի, Տուրգենևի, Նեկրասովի, Չերնիշևսկու, Լ. Տոլստոյի, Չեխովի, Գորկու լուսավոր կերպարները և համոզված հայտարարեց, որ ռուս դասական հոյակապ ավանդները ժառանգել են սովետական գրողները, և նա թվարկեց Ֆուրմանովին, Ֆադեևին … Բայց նրանցից ոչ ոք դեռ չի հասել Գորկու Նիլովնայի կատարելությանը. Նա հաստատապես ասաց. «Ռուս ոչ մի գրող չի արատավորել կնոջ կերպարը՝ ոչ երկիմաստորեն, ոչ էլ առավել ևս՝ լկտիախոսությամբ: Նա հիշատակեց «Կրքեր-բերկրանքներ», «Մի անգամ աշնանը», «Մարդու ծնունդը»…

Ես հարցրեցի նրա կարծիքը հայ գրականության կին կերպարների մասին, և նա հպարտությամբ թվեց շատ անուներ՝ Աբովյանի, Րաֆֆու, Մուրացանի, Թումանյանի, Շիրվանզադեի և ուրիշների ստեղծագործություններից և արտասանեց «Մանի՛ր, մանիր իմ ճախարակը»: Ինչո՞վ հոյակապ չէ այս հայ կնոջ կերպարը, չափազանց սեղմ, ուղղակի, բայց անսահմանորեն կենդանի, քնարական, դրամատիկ մի կերպար' հարազատ նեկրասովյան գեղջուկ կանանց կերպարներին: «Բայց մենք, և ես մասնավորապես մեծ պարտք ունեմ մեր ժողովրդի, մեր նախնիների առաջ: Մենք դեռ չենք ստեղծել մեր ժամանակաշրջանի հայ կնոջ գրական կերպարը»:

Թեմա. «Այծեմնիկ». Ես համարյա պատանեկությունից իմ մեջ կրում եմ այդ թեման: Անիի լեգենդար հերոսուհին ինձ համար դարձել է idée fixe. Պատմական աղբյուրներից նրա մասին հավաքել եմ տեղեկություններ, և, որքան էլ աղքատիկ, նրանք բոցավառել են իմ երևակայությունը. Ես գնացել եմ ամենաբազմապիսի գուշակությունների և նա՝ իր կյանքը հայրենիքին, իր քաղաքի ազատությանը զոհած Այծեմնիկը, իր արժանիքներով բարձրացել է վեր Ժաննա դ’Արկից, որին երգել են շատ ժողովուրդների բանաստեղծներ, սրբագործելով և դասելով սուրբ դեմքերի շարքը: Ես ցավում էի Այծեմնիկի, նրան մոռացության մատնած մեր ժողովրդի համար… Եվ ես այդ մասին պատմեցի Չարենցին:

Նա մեծ հետաքրքրություն ցուցաբերեց թեմայի ու սյուժեի հանդեպ, խնդրեց, որ ես պատմեմ այն ամենը, ինչ հայտնի է ինձ և, ուշադիր լսելուց հետո, կասկածամտորեն ու խորամանկ հարցրեց. «Իսկ այժմ խոստովանիր, թե ի՞նչ ես քաղել պատմագիրներից և ի՞նչ ես հնարել: Նա ծիծաղեց ու ասաց. «Պատահում է. ինձ հետ ևս հաճախ է պատահում»:

Չարենցը լրջորեն հավատացնում էր, որ ինքը աշխատելու է այդ թեմայի վրա, եթե միայն կարողանա բավականաչափ նյութեր հավաքել, և համստորեն ավելացրեց. «Եթե նույնիսկ չկարողանամ այդ կերպարը, որ արդեն պատկերանում է ինձ, կերտել ըստ արժանվույն, ապա կդնեմ սկիզբը, իսկ հետո կշարունակեն ուրիշները»: Մեկ անգամ էլ նա ասաց, թե պետք է մեկնումեկին համոզել, որ գրի լիբրետո օպերայի համար, ավելացնելով, թե ինքը այդ չի կարողանել:

Եղիշե Չարենցի մասին. Հուշեր (Կազմող՝ Եղիշե Հովհաննիսյան)
Նյութը՝ Ք.Ա.-ի