Հայկական նվագարանների ինքնատիպ հմայքը

Բոլոր քաղաքակիրթ ժողովուրդների պես հայ ժողովուրդն էլ ունի իր ազգային երաժշտական մտածելակերպը, իր ինքնատիպ մեղեդիներն ու յուրօրինակ նվագարանները, որոնցով կատարվում են այդ մեղեդիները: Դեռ հնագույն ժամանակներից խնջույքների, տոնախմբությունների եւ ծիսական հանդիսությունների ժամանակ երգող-պարողներին նվագակցում էին երաժիշտները` իրենց նվագարաններով: Դրանք սկզբում շատ պարզ կազմություն ունեին. պատրաստվում էին եղեգից, կավից, փայտից, եղջյուրից ու ոսկորից: Գառնիի պեղումների ժամանակ ոսկրե մի սրինգ է հայտնաբերվել, որը վերագրվում է մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակին: Մեր պատմիչների աշխատություններում էլ տեղեկություններ կան ոչ միայն ծիսակատարությունների ընթացքում պարող վարձակների ու վիպական երգեր կատարող գուսան-վիպասանների, այլեւ նվագակցող երաժիշտների ու նրանց նվագարանների վերաբերյալ: Իր «Հայոց Պատմության» մեջ Խորենացին հիշատակում է եղեգան փողի ու ծիրանափողի, փանդիռի ու թմբուկի մասին, իսկ Փավստոս Բուզանդը Պապ թագավորին դավադրաբար սպանելու դեպքը նկարագրելիս նշում է, որ դավադիրներն օգտվել են այն պահից, երբ արքան ոգեւորված լսում էր երաժիշտների նվագը: Պատմիչը թվարկում է նաեւ այն նվագարանները, որ երաժիշտները նվագում էին` թմբուկ, սրինգ եւ քնար: Թվարկվածներից զատ` միջնադարյան Հայաստանում տարածված նվագարաններից էին ջութը, քանոնը, սանթուրը, բամբիռը, պկուն, բլուլը, պարկապզուկը, դափը, նաղարան, ավելի ուշ ի հայտ եկան զուռնան, դհոլը, դուդուկը, սազը, թառը, քամանչան, քամանին եւ այլն:

Բայց դարերի ընթացքում` ժողովուրդների մշակութային շփումների հետեւանքով, այդ նվագարաններից շատերը տարածում են գտել նաեւ հարեւան ազգերի մոտ, անցել երկրից երկիր, փոփոխությունների ենթարկվել, կատարելագործվել: Արդեն 12-15-րդ դարերում մեր մատենագիրների աշխատություններում հիշատակված շատ նվագարաններ ընդհանուր արեւելյան երաժշտական գործիքներ են համարվում, քանզի տարածված էին նաեւ ողջ Անդրկովկասում, Պարսկաստանում, Թուրքիայում եւ արաբական երկրներում: Հովհաննես Երզնկացին (13-րդ դար) լուրջ մեկնաբանություններ է անում «չորեքաղեան քնարի»` այսինքն ուդի վերաբերյալ, որն արաբական նվագարան է, բայց որոշ փոփոխությունների ենթարկվելով` տարածում է գտել նաեւ Հայաստանում: Առաքել Սյունեցին (15-րդ դար) խոսում է ութլարանի քնարի մասին, ներկայացնում փողային ու լարային մի շարք գործիքներ, որոնք նույնպես արեւելյան են: Իսկ Հակոբ Ղրիմեցին (15-րդ դար) նկարագրում է «սանդիր» (սանթուր), «ղանոն» (քանոն) եւ «արղանոն» գործիքները: Մեր «Սասնա ծռեր» էպոսում Դավթի առջեւ Խանդութ խանումին գովերգող գուսանները սազ էին նվագում, իսկ 15-16-րդ դարերի հայկական մանրանկարչության մեջ երգող գուսան-տաղասացներն ու աշուղներն արդեն պատկերված են քամանչան կամ թառը ձեռքներին:

Ժամանակի ընթացքում երաժշտական գործիքները կատարելագործվեցին, ստեղծվեցին նոր տարատեսակներ, զարգացավ դրանց պատրաստման տեխնոլոգիան: 16-17-րդ դարերում Եվրոպայում արդեն ոչ միայն պրոֆեսիոնալ երաժիշտներ կային, որոնք իրենց արվեստն ուսուցանում էին սկսնակներին, այլեւ իբրեւ առանձին գիտություն տարանջատվել ու զարգանում էր արվեստաբանությունը, որն ուսումնասիրում էր նաեւ երաժշտությունը` սահմանելով ճշգրիտ չափորոշիչներ ու կանոններ: Ըստ այդ չափորոշիչների էլ պատրաստվում էին կանոնավորված ձայնածավալով ու ճշգրիտ լարվածքով պրոֆեսիոնալ երաժշտական գործիքներ: Ջութակներն օրինակ, խմբավորվում էին ըստ հետեւյալ տարատեսակների` ջութակ, ալտ, վիոլոնչել (թավջութակ) եւ կոնտրաբաս: Պրոֆեսիոնալ նվագախմբերում ջութակների հետ ներգրավում էին նաեւ համապատասխան ձայնածավալի ու տոնայնության փողային եւ այլ լարային նվագարաններ: Ուստի եւ երաժշտական գործիքները դասակարգվում են ոչ միայն ըստ ծագման վայրի (արեւելյան նվագարաններ, եվրոպական երաժշտական գործիքներ եւ այլն), այլ նաեւ ըստ գործածության նշանակության` պրոֆեսիոնալ երաժշտական գործիքներ եւ ժողովրդական նվագարաններ:

Բայց ժողովրդական նվագարաններն իրենց հմայքը բնավ էլ չկորցրին, քանզի յուրաքանչյուր ժողովրդի երաժշտական կյանքում կարեւոր տեղ ունեն ազգային մեղեդիները, որոնք կատարվում են հենց ժողովրդական նվագարաններով: Դա յուրօրինակ կոլորիտ է ստեղծում` պահպանելով ազգային մելոսի առանձնահատկությունները եւ ավելի խոր պատկերացում տալիս տվյալ ժողովրդի երաժշտական մշակույթի վերաբերյալ:

Հնուց ի վեր հայ աշխարհիկ երաժշտության մեջ կարեւոր տեղ են ունեցել ինչպես գուսանական, այնպես էլ գեղջկական ու կենցաղային երգերը (աշխատանքի երգեր, օրորոցայիններ, ծիսական երգեր եւ այլն): Ուշ միջնադարում, սոցիալ-քաղաքական իրավիճակներով պայմանավորված, տարածում գտան նաեւ պանդխտության երգերը, իսկ 15-16-րդ դարերից ծնունդ առավ ու զարգացավ հայ աշուղական արվեստը: Գրեթե այս ողջ պաշարն իր արտահայտությունն էր գտնում նաեւ գործիքային կատարումներում, ուստի դարձավ 18-րդ դարավերջից Անդրկովկասում մեծ տարածում գտած սազանդարական խմբերի երգացանկի հիմնական մասը: Ժողովրդական ու աշուղական երգերից զատ` այդ խմբերը կատարում էին նաեւ արեւելյան պարեղանակներ ու մուղամներ: Սազանդարական խմբերն ըստ էության 3-4 նվագածուներից կազմված արեւելյան նվագարաներով փոքրիկ համույթներ էին, որոնք հանդես էին գալիս խնջույք-հարսանիքներում, արեւելյան թեյարան-սրճարաններում: Այդպիսի համույթներում սովորաբար ընդգրկված էին լինում մեկ թառահար կամ սազ նվագող, մեկ քամանչահար եւ մեկ դափ նվագող, որը հիմնականում հանդես էր գալիս նաեւ որպես երգիչ: Սազանդարական խմբերից բացի` գյուղական հարսանիքներում կարելի էր տեսնել զուռնա, դհոլ նվագողներ, որոնք պրոֆեսիոնալ երաժիշտներ չէին:

Հատկապես 18-րդ դարավերջից հայկական կենցաղում մեծ տարածում գտավ դուդուկը, որն առավելապես արհեստավորական խավի սիրելի նվագարաններից է: Հին է այս նվագարանի պատմությունը, եգիպտական պեղումների ժամանակ մի այդպիսի գործիք է հայտնաբերվել, որը մոտ 3500 տարվա պատմություն ունի: Բայց 19-րդ դարասկզբից գործիքի' Անդրկովկասի ժողովուրդների շրջանում տարածված «դուդուկ» անվանումը հավանաբար ծագել է ռուսերեն «дудочка» (նվագափող, շվի) բառից: Սակայն այս տարածաշրջանի ժողովուրդներից յուրաքանչյուրը դուդուկ պատրաստելու եւ այդ գործիքով նվագելու իր մեթոդներն ու ավանդույթներն է մշակել: Հայաստանում այս նվագարանը պատրաստում են ծիրանենու կամ տանձենու փայտից, իսկ վրացիները պատրաստում են նաեւ սալորենու փայտից: Վրացի դուդուկահարների կատարման յուրօրինակությունը բազմաձայնության մեջ է, իսկ հայ դուդուկահարները սովորաբար հանդես են գալիս երկուսով, որոնցից մեկը մենակատարն է, մյուսը' նվագակցողը (դամ պահողը): Մեր քաղցրապտուղ ծիրանենու փայտից պատրաստվող այդ քաղցրահնչյուն նվագարանի կազմությունն այնքան էլ բարդ չէ: Փողի երկարությունը 30,5սմ է, ձայնանցքերը ութն են, որոնցից յոթը դիմացից, մեկը` հակառակ կողմից: Ձայնը արտաբերվում է փողաբերանին հագցվող եղեգնյա մունդշտուկից (պիպիչ), որի վրա լարվածքը կարգավորելու նպատակով` հատուկ օղակ կա: Հայ երաժշտության պատմության մեջ որպես լավագույն դուդուկահարներ, հիշատակության են արժանի Մարգար Մարգարյանը, Լեւոն Մադոյանը, Վաչե Հովսեփյանը, Ջիվան Գասպարյանը եւ ուրիշներ: Ոչ միայն դուդուկը, այլեւ ծիրանենու փայտից պատրաստվող մեր մյուս փողային նվագարանները` զուռնան, սրինգը, բլուլը եւս համարվում են հնագույն ծիրանափողի կատարելագործված տարատեսակներ: Ի դեպ, «սրինգ» անվանումը գալիս է հունարենից եւ նշանակում է «նվագափող», բայց հայերն այդ նվագարանը նաեւ «շվի» են կոչում: Այս բոլոր նվագարաններն էլ ութ ձայնանցք ունեն` նույն դասավորությամբ, ինչպես որ դուդուկինն է: Բայց սրինգը եւ բլուլը չունեն ձայնարտաբերման հատուկ մաս` ձայնն արտաբերվում է անմիջապես փողի մեջ փչելով: Իսկ հայկական զուռնան, որ եվրոպական հոբոյի նախատիպն է համարվում, լեզվակավոր փողային նվագարան է: Փողի երկարությունը մոտ 29 սմ է, վերին հատվածը նեղ է, ներքեւում լայնանում է` տրամագիծը հասնելով մինչեւ 4սմ-ի: Զուռնան սովորաբար նվագում են դհոլի հետ միասին` առավելապես կատարելով ուրախ պարեղանակներ:

Հայկական փողային նվագարաններից պարկապզուկը եւս մեծ հետաքրքրություն է ներկայացնում: Այն հովվական պկուի կատարելագործված տարատեսակներից է եւ կազմված է կենդանու կաշվից պատրաստված պարկից (տիկ), որին ամրացված են 2 եւ ավելի փայտե փողեր: Փողերից երկուսը ձայնանցքերով են, իսկ մյուսներն առանց անցքերի` պարզապես ձայնադարձության համար: Նվագելուց առաջ պարկն օդով է լցվում: Պարկապզուկը հնուց տարածված է եղել նաեւ Եվրոպայում, հատկապես Շոտլանդիայում: Եվրոպացիք այս նվագարանն անվանում են «մյուզետ»:

Հետաքրքրական ու ինքնատիպ կազմություն ունեն նաեւ հայկական լարային նվագարանները: Դրանցից հնագույնների` քանոնի եւ սանթուրի նախատիպեր եղել են դեռեւս հին Եգիպտոսում: Երկու նվագարաններն էլ փայտե ուղղանկյուն տեսք ունեն: Սանթուրը բազմալար նվագարան է, եւ նվագում են փայտե մուրճիկներով լարերին հարվածելով: Լարերը մետաղյա են, իրանի վերին կափարիչին ձայնադարձիչ անցքեր կան: Իսկ քանոնը լարային կսմիթավոր նվագարան է, որի փայտե իրանի ուղղանկյունաձեւ կողմը թաղանթով է պատված: 24 եռակի աղելարերը լարվում են մաժորային դիատոնիկ լարվածքով` «ռե» տոնայնության մեջ, շարժական հատուկ բռնակի միջոցով: Նվագում են երկու ձեռքերի միջին, բութ եւ ցուցամատերով' մատներին մատնոցով կնտնոցներ հագցրած: Նվագարանը տեխնիկական մեծ հնարավորություններ ունի: Ինչպես այս, այնպես էլ մյուս լարային նվագարանները սիրված ու տարածված են եղել թե՛ սազանդարների, թե՛ աշուղների շրջանում: Մեր անվանի աշուղներից սանթուր էր նվագում Ջամալին (Մկրտիչ Տալյանը)` անվանի երգիչ Շարա Տալյանի հայրը: Իսկ քանոն նվագել է աշուղ Շահենը:

Որպես ազգային ինքնատիպ նվագարան, քանոնը մեզ սիրելի դարձավ նաեւ այդ գործիքի անզուգական վարպետ-կատարող Անժելա Աթաբեկյանի շնորհիվ: Հայկական մյուս լարային նվագարանները` թառը, սազը, քամանչան ու քամանին, նույնպես աշուղների սիրած նվագարաններից էին, եւ դրանք պատրաստելիս կարեւոր է ոչ միայն պատրաստող վարպետի հմտությունը, այլեւ նյութերի ճիշտ ընտրությունը, դարերով մշակված ավանդույթները: Հայկական թառն, օրինակ, պատրաստվում է թթենու փայտի ամբողջական կտորից: Այն լարավոր, կնտնոցային նվագարան է` երկգավաթ, ութանման իրանով, որի արձագանքարանն առջեւից պատվում է ոչխարի կամ հորթի կաշվից պատրաստված թաղանթով (մեմբրան): Երկարավուն, ականջավոր կոթը սովորաբար պատրաստվում է ընկուզենու փայտից: Կոթի վրա 22 աղիքե փարդաներ (ձայնաբաժաններ) կան: Մեր անվանի աշուղներից թառ են նվագել Շերամը, Իգիթը եւ ուրիշներ: Լարային հնագույն նվագարաններից է սազը, որի իրանը տանձաձեւ է: Այն եւս պատրաստվում է թթենու կամ ընկուզենու փայտից: Արձագանքարանն առջեւի մասում ունի փայտե բարակ կափարիչ (վերին դեկա), որի վրա ձայնադարձիչ անցքեր կան: Լարերը մետաղյա են, լարվածքը` կվարտա-կվինտային, երկարավուն կոթի վրա կան փարդաներ (ձայնաբաժաններ): Նվագում են ոսկորե կամ եղջյուրե կնտնոցով` միաժամանակ հարվածելով բոլոր լարերին: Տեմբրը զրնգուն է, բայց փափուկ: Մեր անվանի աշուղներից սազ է նվագել Հավասին:

Բայց հայկական լարային նվագարաններից ամենասիրվածն ու տարածվածը թերեւս քամանչան է, որ հնուց ի վեր գործածվել է ողջ Անդրկովկասում, Պարսկաստանում ու Թուրքիայում: Այս աղեղնավոր նվագարանի արձագանքարանը գնդաձեւ է, առջեւից պատված կաշվե թաղանթով: Կլոր կոթից դեպի վար` արձագանքարանի միջով մետաղե կաղապարաձող է անցնում, որը նվագարանի համար նաեւ իբրեւ «ոտք» է ծառայում: Ձայնը հնչեղ է, շատ նման ջութակի ձայնին: Վրացահայ անվանի քամանչահար Սաշա Օգանեզաշվիլին (Ալեքսանդր Օգանով) եւ կոմպոզիտոր, խմբավար ու մանկավարժ Վարդան Բունին (Բունիաթյանց) 20-րդ դարասկզբին կատարելագործեցին այս նվագարանը` դարձնելով լիարժեք համերգային գործիք: Օգանեզաշվիլուց բացի` հայտնի են այնպիսի վարպետ քամանչահարներ, ինչպես Լեւոն Կարախանը եւ Արտեմ Մեջինյանը: Քամանչա են նվագել նաեւ հայ անվանի աշուղներ Նաղաշ Հովնաթանը, Սայաթ-Նովան, Աշոտը եւ ուրիշներ: Հնուց ի վեր աշուղների ու սազանդարների շրջանում սիրված ու տարածված նվագարաններից է նաեւ քամանին: Այն փաստորեն արեւելյան ջութակի մի տարատեսակ է' փոքր-ինչ ավելի պարզ կազմությամբ: Արտաքին տեսքով քամանին շատ նման է եվրոպական «պոշետա» կոչվող փոքրիկ ջութակին: Փայտե արձագանքարանն ուղղանկյունաձեւ է, բայց անկյունները սուր չեն, այլ կորավուն: Կոթը կարճ է, մետաղե չորս լար ունի, բայց որոշակի լարվածք չունի: Քամանիի հիմնական առանձնահատկությունը տակից անցնող ձայնադարձիչ լարերն են, որ սովորաբար լարվում են հիմնականներին ունիսոն կամ մեկ օկտավա բարձր: Նվագում են ծնկին դրած: Մեր անվանի աշուղներից քամանի են նվագել Շիրինը, Ջիվանին, Մահուբի Գեւորգը եւ ուրիշներ:

Հարվածային գործիքներից հայկական կենցաղում տարածված են եղել թմբուկը, նաղարան, դափը եւ դհոլը: Նաղարան կավե կամ փայտե կճուճների տեսք ունի, որի վերին բացվածքին կաշվե թաղանթ է ձգվում: Կաշվե թաղանթը ձգող լարերը ցանցաձեւ պարուրված են գործիքի ողջ իրանի վրա, իսկ ծայրերը ներքեւում կապված են իրար: Դհոլի իրանը թմբկաձեւ է, երկու կողմերից ձգված են կաշվե թաղանթներ, որոնց ձեռքերով հարվածելով` նվագում են: Դափն ունի շրջանաձեւ փայտե իրան, որի մի կողմից մետաղե սեղմիչներով ձգված է կաշվե թաղանթ: Կողերին մետաղե փոքրիկ սկավառակներ կան, որոնք հարվածելիս զրնգուն մետաղական հնչյուններ են արձակում:

Թեեւ նկարագրված այս բոլոր նվագարանները հնուց ի վեր տարածված էին հայկական կենցաղում, սակայն պրոֆեսիոնալ երաժիշտները, ազգագրագետներն ու արվեստաբանները դրանցով լրջորեն հետաքրքրվել սկսեցին միայն 19-րդ դարավերջից: Անվանի կոմպոզիտոր, դաշնակահար ու մանկավարժ Նիկողայոս Տիգրանյանը արեւելյան մուղամների եւ հայկական պարեղանակների դաշնամուրային մշակումներ էր անում, որոնց բնօրինակները լսել էր իր ազգականի` մեծահռչակ թառահար Աղամալ Աղամալյանի կատարմամբ: Այդ մշակումներում նա ջանում էր պահպանել հնչերանգի այն յուրահատուկ հմայքը, որ բնորոշ է թառ նվագարանին: Թիֆլիսում եւ Բաքվում, որ այդ տարիներին նաեւ հայկական մշակույթի կենտրոններ էին, կազմակերպվում էին ազգային նվագարանների մեծ համույթներ, որտեղ ընդգրկվում էին մեր հիշատակած գրեթե բոլոր նվագարանները: Այդպիսի երաժշտախմբերից էր Թիֆլիսի «Սայաթ-Նովա» աշուղական երգերի համույթը: Հենց Թիֆլիսում էլ «Ալմաստ» օպերան գրելու նպատակով երաժշտական թեմաներ փնտրելիս` կոմպոզիտոր, խմբավար Ալեքսանդր Սպենդիարյանն առիթ ունեցավ լսելու ոչ միայն «Սայաթ-Նովա» համույթի եւ Օգանեզաշվիլու անզուգական կատարումները, այլեւ հանգամանորեն ծանոթացավ Անդրկովկասի ժողովուրդների գրեթե բոլոր նվագարաններին: Հետագայում այդ մասին իր հոդվածներից մեկում նա գրում էր. «1916 թվականին Թիֆլիսում ես ծանոթացա լարային, փողային ու հարվածային բոլոր այն երաժշտական գործիքներին, որոնք գործածվել են Կովկասում: Նրանց տեմբրերի ու հնչերանգների ինքնատիպ հմայքն իմ մեջ ծնեց այն գաղափարը, որ այդ գործիքներից հնարավոր է շատ հետաքրքիր անսամբլ ստեղծել: Հենց այն ժամանակ էլ զարմանքս արտահայտեցի այն մասին, որ Կովկասի կուլտուրական երաժիշտներն այդ ուղղությամբ ոչինչ չեն արել, եւ սկսեցի խորհուրդներ տալ` արեւելյան մեծ նվագախումբ ստեղծելու անհրաժեշտության վերաբերյալ» (Ալ. Սպենդիարյան. «Արեւելյան ժողգործիքների նվագախումբ», «Խորհրդային Հայաստան», Երեւան, 11/04-1928թ.):

Բայց այդպիսի նվագախումբ ստեղծելու համար անհրաժեշտ էր նախ լրջորեն ուսումնասիրել արեւելյան նվագարանները, ճշտորեն գնահատել դրանց կատարողական-տեխնիկական հնարավորությունները, անհրաժեշտության դեպքում կատարելագործել դրանք` հասցնելով պրոֆեսիոնալ պատշաճ մակարդակի: Դա հնարավոր եղավ միայն խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո, եւ այդ առաքելությամբ հանդես եկավ Կոմիտասի աշակերտ, երաժշտագետ, խմբավար ու մանկավարժ Վարդան Բունին (Բունիաթյանց): 1921 թվականին Հայաստանի արեւելյան մեղեդիների եւ խորեոգրաֆիայի ստուդիային կից նա ստեղծեց նաեւ արեւելյան նվագարանների սիմֆոնիկ անսամբլ: Այդ նպատակով նա ձեւափոխեց, կատարելագործեց արեւելյան նվագարանները` ստեղծելով նաեւ սազերի, թառերի, քամանչաների եւ որոշ փողային նվագարանների բասային ու բարիտոնային հնչողությամբ տարատեսակներ: Այդ գաղափարը ոգեւորել էր մեր անվանի երաժիշտներից շատերին, իսկ կոմպոզիտոր Սպենդիարյանն իր վերոհիշյալ հոդվածում գրել է. «... Կովկասում Արեւելյան երաժշտության ձայնածավալն ընդլայնելու գաղափարն առաջինն իրականացրել է Երեւանի Արեւելյան մեղեդիների եւ խորեոգրաֆիայի ստուդիան` հանձին այդ ստուդիայի մանկավարժ Վարդան Բունիի, եւ դա նրա մեծ վաստակն է, ինչն արժանի է անկեղծ ողջույնի»: Բայց, ցավոք սրտի, Արեւելյան նվագարանների սիմֆոնիկ համույթը երկար կյանք չունեցավ: Անվանի երաժիշտներից ոմանք աննպատակահարմար էին համարում սազերի, թառերի ու քամանչաների քառաձայն տարատեսակների ստեղծումը եւ հոբոյի ձայնային հնչերանգով դուդուկների առկայությունն արեւելյան նվագարանների համույթներում: Նրանք գտնում էին, որ արեւելյան նվագախմբերի հմայքը հենց բնօրինակ, նախնական վիճակով պատրաստվող նվագարանների ինքնատիպ հնչերանգի մեջ է, հարկավոր է միայն դրանք պատրաստել ճիշտ տոնայնությամբ ու եվրոպական նոտագրությանը համապատասխանող ճշգրիտ լարվածքով: Հենց այդ սկզբունքով էլ առաջնորդվեց կոմպոզիտոր, խմբավար Թաթուլ Ալթունյանը` Հայաստանի ժողովրդական երգի ու պարի անսամբլը կազմակերպելիս: Ավելի ուշ երաժշտագետ, ազգագրագետ ու խմբավար Կարլեն Միրզոյանի նախաձեռնությամբ ստեղծվեց նաեւ հնագույն նվագարանների «Տկզար» անսամբլը:

Ժողովրդական նվագարանների նկատմամբ հետաքրքրությունն այնքան մեծ էր, որ 1970-80-ական թվականներին Երեւանում` հենց կոմպոզիտոր Սպենդիարյանի տուն-թանգարանին կից ստեղծվել ու գործում էր ժողովրդական նվագարանների մշտական ցուցահանդես: Այդ ցուցահանդեսում տեղ էին գտել ոչ միայն նմուշներ Վարդան Բունիի հավաքածուից` այստեղ բերված գրականության եւ արվեստի թանգարանից, այլեւ Սպենդիարյանի տուն-թանգարանի նախկին տնօրեն Ծովակ Համբարձումյանի եւ նվիրյալ այլ աշխատակիցների ջանքերով ձեռք բերված հայ եւ այլ ժողովուրդների ազգային նվագարաններ: Հանգամանքների բերումով 1990-ական թվականներին այդ ցուցահանդեսն ապամոնտաժվեց: Վ. Բունիի հավաքածուն վերադարձվեց Գրականության եւ արվեստի թանգարան, իսկ մյուս նվագարանների մեծ մասը հանձնվեց Սարդարաբադի ազգագրության թանգարանին եւ այժմ էլ այնտեղ է պահպանվում:

Ցավոք սրտի, վերջին տարիներին նվազել է հետաքրքրությունն ազգային նվագարանների նկատմամբ: Եվ կարծում ենք` պատճառը միայն սոցիալ-տնտեսական իրավիճակները չեն: Մեր ազգային հնագույն շատ նվագարաններ չեն ընկալվում որպես մշակութային արժեք, չկա ճիշտ մշակութային քաղաքականություն այդ հարցում, ոչինչ չի արվում հնագույն մշակութային արժեքները նորովի իմաստավորելու, դրանք վերարժեւորելու եւ միջազգային հանրությանը ճիշտ ձեւով ներկայացնելու համար: Դրանից օգտվում են մեր տխրահռչակ հարեւանները` ջանալով իրենցը համարել, իբրեւ իրենց ազգային մշակույթի հարստություն ներկայացնել աշխարհին այն, ինչն իրականում մեր ժողովրդի դարավոր մշակույթի մի մասն է կազմում: Հենց այդ փաստով էլ մտահոգված` փորձում ենք հիմնավորել, որ այդ նվագարանները` սազը, թառը, քամանչան ու քամանին, զուռնան, դհոլը, պարկապզուկը, դափը, նաղարան ու դուդուկը հնագույն ժամանակներից մեծ տեղ են ունեցել մեր մշակութային կյանքում, եղել ու մնում են մեր երաժշտական մշակույթի անբաժանելի մասը:

Լուսանկարում` Վարդան Բունիի (Բունիաթյանց) ստեղծած արեւելյան հնագույն նվագարանների (աշուղական) համույթը: Ձախից աջ` մենակատար Լ. Կարախան (քամանչա), Գրիգորյան (թավ-քամանչա-բամբիռ), Վ. Բունի (թառը ձեռքին), Բազյան, Եսայան

Աղբյուրը` «Ազգ» օրաթերթ

Նյութը պատրաստեց` Ք. Ա.-ն