Ինչո՞ւ ԼՂ-ում հայեր չկան. միջազգային և հայկական մի շարք կազմակերպություններ զեկույց են հրապարակել
ՀասարակությունՀիմնվելով տեղահանված արցախահայերի հետ զրույցերի, բաց աղբյուրներից ստացված տեղեկության և ամիսներ տևած ուսումնասիրությունների վրա՝ «Ինչո՞ւ ԼՂ-ում հայեր չկան» փաստահավաք զեկույցի հեղինակները եզրակացրել են՝ արցախահայության հետ պատահածը էթնիկ զտում է, հրահրողներն ու իրականացնողները պետք է քրեական պատասխանատվության ենթարկվեն։ Զեկույցը պատրաստման գործընթացում ներգրավված են եղել Freedom House-ը, «Միջազգային գործընկերությունը հանուն մարդու իրավունքների» կազմակերպությունը (IPHR), միջազգային հանցագործությունների հետաքննության մեջ մասնագիտացած ուկրաինական կազմակերպություն, մի քանի հայկական և առաջատար իրավապաշտպան կազմակերպություններ:
Բրյուսելում «Արմենպրես»-ի թղթակիցը զրուցել է զեկույցի համահեղինակ կազմակերպություններից մեկի՝ «Միջազգային գործընկերությունը հանուն մարդու իրավունքների» (IPHR) կազմակերպության Հարավային Կովկասի հարցերով տնօրեն Սիմոն Պապուաշվիլիի հետ։
Պապուաշվիլին, անդրադառնալով զեկույցի պատրաստման ընթացքին, արված հետևություններին և իրենց հաջորդ քայլերին՝ նշել է, որ պատրաստվում են ձեռք բերված ապացույցների փաթեթների հիման վրա դիմել միջազգային քրեական դատարան՝ հանցագործներին պատասխանատվության ենթարկելու պահանջով։
Սիմոն Պապուաշվիլին մանրամասն ներկայացրել է այն գործիքակազմը, որով հնարավոր է միջազգային արդարադատության համակարգում Ադրբեջանի ղեկավարի և արցախահայության դեմ իրականացված ոճիրներում մասնակցություն ունեցած հանցագործներին պատասխանատվության ենթարկելու համար։
-Freedom House-ի և մի շարք այլ կառույցների հետ համագործակցությամբ Ձեր կազմակերպությունը փաստահավաք զեկույց է պատրաստել։ Ինչպե՞ս և ինչու կյանքի կոչվեց «Ի՞նչու ԼՂ-ում հայեր չկան» զեկույցը։
-Ես ներկայացնում եմ «Միջազգային գործընկերությունը հանուն մարդու իրավունքների» (IPHR) միջազգային հասարակական կազմակերպությունը, որի կենտրոնակայանը Բրյուսելում է։ Մենք ունենք տարածաշրջանային գրասենյակներ Վրաստանում և Ուկրաինայում: Աշխատում ենք Արևելյան Եվրոպայում, Ռուսաստանում, Հարավային Կովկասում և Կենտրոնական Ասիայում: Հետևաբար, սա մեր թիրախային տարածաշրջանն է, և որպես կազմակերպություն՝ մեր մանդատն է աջակցել տեղական իրավապաշտպան խմբերի և կազմակերպությունների գործունեությանը: Վաղուց հաստատված գործընկերություններ ունենք Հայաստանի քաղհասարակության մի քանի առաջատար կազմակերպությունների հետ, որոնց հետ աշխատում ենք ավելի քան մեկ տասնամյակ:
Մեզ խնդրել են իրականացնել մի ծրագիր, որը կհետաքննի 2020 թվականի պատերազմի համատեքստում կատարված միջազգային հանցագործությունները, ինչը մենք արեցինք։ Մենք հետևում էինք հրադադարի համաձայնագրի ստորագրումից հետո ստեղծված իրավիճակին և ժամանակ առ ժամանակ հավաքագրում հրադադարի ընթացքում տեղի ունեցած լայնածավալ բախումների փաստեր։ 2022 թվականի հոկտեմբերին կազմակերպեցինք փաստահավաք առաքելություն ՝ փաստելու 2020 թվականի սեպտեմբերին ադրբեջանական ուժերի կողմից Հայաստանի սահմաններում իրականացված հանցագործությունները: Այնուհետև հետևում էինք Լաչինի միջանցքի շրջափակման ազդեցությանը Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության վրա: Երբ 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ին տեղի ունեցավ զավթումն (խմբ․ Լեռնային Ղարաբաղի) ադրբեջանական կողմից, մեր հայ գործընկերները դիմեցին մեզ և խնդրեցին օգնել իրենց հետաքննել, թե ի՞նչ է կատարվում Լեռնային Ղարաբաղից բնակչության բռնի տեղահանման առումով։ Մեր գործընկերների հետ օգնեցինք նրանց մեթոդաբանություն մշակել հարկադիր տեղահանումների կամ էթնիկ զտումների հետաքննության համար: Նաև օգնել ենք վերապատրաստել Հայաստանի քաղաքացիական հասարակության մոտ 25 ներկայացուցիչների, որոնք անցյալ տարվա նոյեմբերից աշխատում էին Լեռնային Ղարաբաղից տեղահանված անձանց հետ հարցազրույցներ վարելու համար:
Շուրջ 6 կազմակերպություններ ներգրավված էին այս փաստահավաք նախագծում, այդ թվում՝ մեր կազմակերպությունը, Freedom House-ը և միջազգային հանցագործությունների հետաքննության մեջ մասնագիտացած ուկրաինական կազմակերպություն, մի քանի հայկական և առաջատար իրավապաշտպան կազմակերպություններ: Ավելի քան 300 հարցազրույց է արվել Արցախից տեղահանվածների հետ։ Սրան զուգահեռ, նաև բաց աղբյուրներից տեղեկատվություն ենք հավաքել, ավելի կոնկրետ՝ տեղեկատվություն Արցախում հայկական մշակութային ժառանգության ոչնչացման մասին՝ արբանյակային պատկերների վերլուծության միջոցով։ Նաև հավաքագրում ենք այն, ինչ մենք անվանում ենք կապի ապացույց (խմբ․ linkage evidence-ապացույցներ, որոնք ցույց են տալիս հանցագործությունն անմիջականորեն իրականացնողների և կասկածյալների կապը): Դա մեզ օգնում է պարզել, թե որ ադրբեջանական ստորաբաժանումներն են ներգրավված եղել տարբեր ժամանակներում, որոնք մենք ուսումնասիրել ենք՝ հասկանալու նրանց ընդհանուր կառուցվածքը և անելու այն, ինչ մենք՝ իրավաբաններս անվանում ենք վերագրում, հանցագործությունների վերագրում կոնկրետ անձանց։ Հիմնվելով մեր հետազոտած ապացույցների վրա՝ կարող ենք եզրակացնել, որ խնդրո առարկա իրադարձությունները համարվում են մարդկության դեմ ուղղված հանցագործություն կամ խաղաղ բնակչության հնարավոր տեղահանում։
Մանրամասն՝ սկզբնաղբյուր կայքում։