4 միրգ, որոնք վտանգավոր են դառնում կաթնաշոռի հետ համակցելուց Դիետոլոգը խորհուրդ է տվել ամեն օր սուրճ խմել․ ահա թե ինչ օգուտներ կան Իսրայելական հրթիռակոծությունից մեկ օրում Լիբանանում զոհվել է 78 մարդ՝ նաև կանայք և երեխաներ Բայդենն ու Թրամփը հանդիպել են, պայմանավորվել իշխանության խաղաղ փոխանցման հարցի շուրջ Ալեքս Սահակյանը կստանա միջազգային վարպետի կոչում Թրամփի դեմ երկու գործերը քննած հատուկ դատախազը մտադիր է հրաժարական տալ Անհնար է խորհրդարանական հանրապետությունների դարավոր պատմության մեջ գտնել համադրելի մեկ այլ օրինակ․ Ֆարմանյան Արսենյանը շնորհակալություն է հայտնել Ռուսական երկաթուղիներից ՀՀ-ում աղետի ժամանակ աջակցության համար Հայտնի լրագրող Թաքեր Կարլսոնը կլինի Սպիտակ տան նոր մամուլի քարտուղարը Որքան զբոսաշրջիկ է այցելել Հայաստան հոկտեմբերին Օլաֆ Շոլցը հայտարարել է, որ Ուկրաինային օգնությունը չպետք է լինի ի վնաս Գերմանիայի Եվրոպայում քննարկվում է ուկրաինական ճգնաժամի լուծումը տարածքային զիջումների տարբերակով. լրատվամիջոցներ 

Հայատառ թուրքերեն գրականություն․ ուսումնասիրության մարտահրավերներն ու հեռանկարները

Հասարակություն

«Գեղարդ» հիմնադրամ․ Սկսած 14-րդ դարից՝ գրվել են հայատառ թուրքերեն ձեռագիր բնագրեր, իսկ 18-րդ դարի կեսերից՝ Օսմանյան կայսրությունում և եվրոպական մի շարք քաղաքներում սկսվել է նաև հայատառ թուրքերեն բնագրերի տպագրությունը։ Հայատառ թուրքերեն տպագիր գրականության զգալի ծավալը ցույց է տալիս, որ այն լուսանցքային կամ «էքսոտիկ» երևույթ չէր, այլ ուշ օսմանյան և եվրոպական քաղաքներում (Կոստանդնուպոլիս, Զմյուռնիա, Հալեպ, Երուսաղեմ, Փարիզ, Հռոմ, Վենետիկ, Վիեննա և Տրիեստ) տեղի ունեցող միջմշակութային փոխառնչությունների հետևանք և արդյունք էր։

20-րդ դարի սկզբից Հայաստանում և Եվրոպայում հայատառ թուրքերեն գրականությունը գտնվում էր ակադեմիական շրջանակների հետաքրքրության կենտրոնում, իսկ Թուրքիայում այն սկսեցին ուսումնասիրել 1980-ական թվականներից՝ ժողովրդական գրականության ուսումնասիրությանը զուգահեռ։ Վերջին շրջանում հայատառ թուրքերեն բազմաժանր ողջ գրականությունը (ներառյալ՝ գեղարվեստական ստեղծագործությունները, օրագրություններն ու տպագիր մամուլը), հանդիսանում է հետազոտողների ուսումնասիրության առարկա։

Բացի կրոնական տեքստերից, որոնք կազմում են հայատառ թուրքերեն գրականության հիմնական մասը, 18-20-րդ դարերի ընթացքում ստեղծվել են մեծաքանակ թարգմանական տեքստեր, երբեմն՝ բացառապես հայատառ թուրքերենով։ Պետք է ընդգծել, որ հայատառ թուրքերեն բազմաժանր ստեղծագործությունների մեջ կարևոր տեղ էին զբաղեցնում թարգմանությունները, և հաճախ ֆրանսիական, գերմանական գեղարվեստական գրականության գլուխգործոցներն ուշ օսմանյան իրականության մեջ ընթերցվում էին միայն հայատառ թուրքերենով։ Սա վկայում է այն թարգմանիչների և հրատարակիչների մասին, որոնք երկու կամ, նույնիսկ, երեք լեզուներով ստեղծում էին թարգմանական այդ գրականությունը՝ թուրքախոս օսմանահպատակ հայերի և նաև՝ մուսուլմանների (ներառյալ՝ թուրքեր և արաբներ) համար, ովքեր ունակ էին կարդալու հայերեն տառերով գրված տեքստերը։

Հայատառ թուրքերեն գրականության բազմակողմանի ուսումնասիրության արդիականությունը․

Հայատառ թուրքերեն բազմաժանր գրականության համեմատական քննությունն էականորեն կբացահայտի 19-րդ դարավերջի Օսմանյան կայսրության գրական համայնապատկերը։ Անհրաժեշտ է այս գրականությունն ուսումնասիրել հայկական և օսմանյան գրական ավանդույթների համատեքստում, և պետք է այն դիտարկել որպես հայկական մշակույթի մաս, որը ստեղծվել և զարգացել է Օսմանյան կայսրությունում և դրանից դուրս՝ արտացոլելով գիտելիքի շարժունակությունը և գաղափարների յուրացումը։ Ավելին՝ այդ գրականությունն ուսումնասիրելիս այն պետք է դնել հայկական մշակութային ժառանգության հայեցակարգում։

Հայատառ թուրքերենն էական դերակատարություն է ունեցել կրթական համակարգում, ինչի մասին են վկայում մեզ հասած ուսումնական ձեռնարկներն ու կրթական նպատակներով ստեղծված կրոնական գրականությունը։ Այն կատարում էր նաև միջնորդ լեզվի դեր՝ օսմաներեն թարգմանությունների համար։ Օսմաներեն թարգմանելիս հայատառ թուրքերեն տեքստերից օգտվելու համար անհրաժեշտ էր սովորել հայերեն այբուբենը։ Սա ցույց է տալիս հայատառ թուրքերեն տեքստերի յուրահատուկ դերն ու նաև՝ ընթերցողների լայն ու բազմազան լսարանը։ Հայատառ թուրքերեն բնագրերը հնարավորություն են ստեղծում ուսումնասիրելու Օսմանյան կայսրության բազմակրոն միջավայրը, ինչպես նաև՝ բացահայտելու կրոնական տարբեր համայնքներում սրբազնացած լեզուների դերը, մասնավորապես՝ դրանց կապը բնիկ տեղական լեզուների հետ։

Ինչպես նշվեց, հայատառ թուրքերենով ստեղծվել է տարաժանր գրականություն՝ տպագրության լայն աշխարհագրությամբ։ Այս հանգամանքը խնդիրներ է առաջացնում հայատառ թուրքերեն ուղղագրության համար, և երբեմն միևնույն բառը, որը ստեղծվել է տարբեր վայրերում, նույն տեքստում կարող է հանդես գալ տարբեր ուղղագրություններով։ Եվ գաղտնիք չէ, որ հայատառ թուրքերենը երբեմն մեկնաբանվել է որպես «բարբառային երևույթ», որը քննադատել է Հրաչյա Աճառյանը։ Պատահական չէր, որ 1928-1929 թվականներին Թուրքիայում անցկացված «Լեզվի ռեֆորմ»-ից մի քանի տասնամյակ անց հայատառ թուրքերենը իր տեղը կգտներ կանոնարկված թուրքերենի կանոնադրության մեջ։

Հայատառ թուրքերեն բնագրերը կրել են արևմտահայերենի արտասանության և տեղական բարբառների ազդեցությունը՝ ցուցաբերելով գրական ձևերի և ժանրերի բազմազանություն։ Հայատառ թուրքերենը նկարագրվել է որպես «խառը» կամ «շեղված» կամ համարվել է կիրառական նշանակություն ունեցող երևույթ և կամ նկարագրվել որպես «գործածության ոճ»։ Նշենք, որ այս հսկայածավալ գրականությունը բազմակողմանիորեն չի ուսումնասիրվել։

Այսպիսով՝ հայատառ թուրքերեն գրականությունը հետաքրքրություն է ներկայացնում ոչ միայն գրականագետների և լեզվաբանների, այլև արժեքավոր նյութ է պարունակում Օսմանյան կայսրության միջմշակութային փոխազդեցությունները հետազոտող գիտնականների համար։ Այս գրականությունը վկայում է, թե ինչպես են հայերը ստեղծագործել և պահպանել իրենց մշակույթը ժամանակի լեզուների և գիտելիքի բարդ համակարգում։

 
 
Հետևե՛ք -ին Youtube-ում`
4 միրգ, որոնք վտանգավոր են դառնում կաթնաշոռի հետ համակցելուց Դիետոլոգը խորհուրդ է տվել ամեն օր սուրճ խմել․ ահա թե ինչ օգուտներ կան Իսրայելական հրթիռակոծությունից մեկ օրում Լիբանանում զոհվել է 78 մարդ՝ նաև կանայք և երեխաներ Բայդենն ու Թրամփը հանդիպել են, պայմանավորվել իշխանության խաղաղ փոխանցման հարցի շուրջ Ալեքս Սահակյանը կստանա միջազգային վարպետի կոչում Թրամփի դեմ երկու գործերը քննած հատուկ դատախազը մտադիր է հրաժարական տալԱնհնար է խորհրդարանական հանրապետությունների դարավոր պատմության մեջ գտնել համադրելի մեկ այլ օրինակ․ ՖարմանյանԱրսենյանը շնորհակալություն է հայտնել Ռուսական երկաթուղիներից ՀՀ-ում աղետի ժամանակ աջակցության համար Հայտնի լրագրող Թաքեր Կարլսոնը կլինի Սպիտակ տան նոր մամուլի քարտուղարը Որքան զբոսաշրջիկ է այցելել Հայաստան հոկտեմբերին Օլաֆ Շոլցը հայտարարել է, որ Ուկրաինային օգնությունը չպետք է լինի ի վնաս ԳերմանիայիԵվրոպայում քննարկվում է ուկրաինական ճգնաժամի լուծումը տարածքային զիջումների տարբերակով. լրատվամիջոցներ Թուրքիան Իսրայելին չի ծանուցել հարաբերությունների խզման մասին. իսրայելական աղբյուրՀՀ-ն ներկայացնող պարային զույգը Երևանում մեծահասակաների 10 պարաձևերով աշխարհի առաջնության բրոնզե մեդալակիր է Մահվան ելքով վրաերթ է տեղի ունեցել Սոթքի ճանապարհին Ռուսաստանի և Թուրքիայի ԱԳ նախարաները քննարկել են տարածաշրջանը Հունվարից երևանցին վճարելու է ամենաթանկ սակագինը տրանսպորտային երթևեկության համարԽոսքը Հայաստանի տարածքով անցնող գետերից ջրառը սահմանափակելու և Ադրբեջանի տարածք ավելի շատ ջուր բաց թողնելու մասին է․ ՎրթանեսյանՄալաթիա-Սեբաստիայի տներից մեկում հրդեհ է բռնկվել․ երկու մարտական հաշվարկ է մեկնել Սպասվում են տեղումներ ձյան տեսքով Ռեպրեսիվ Ադրբեջանը դասեր է տալիս մարդու իրավունքի մասին, ես չեմ մեկնի Բաքու․ Պանիե-Ռունաշեր COP29-ին մասնակից երկրներից և որևիցե մեկը չի անդրադառնում գերեվարված հայերին՝ հանուն արդարության․ Թանդիլյան Տեսահոլովակի պրեմիերա․ Սոնա Ռուբենյան–«Իմ աղջիկ» Ֆրանսիան անպատասխան չի թողնի իր և Եվրոպայի նկատմամբ Ադրբեջանի հարձակումները. ֆրանսիացի նախարարRed Eagles և FAF շարժումները նոյեմբերի 14-ին Երևանում կկազմակերպեն երկրպագուների միասնական երթ Կուտակում՝ ՀՀ-Վրաստան սահմանին․ 100-ավոր բեռնատարներ մնացել են վրացական կողմում Գյումրիի քաղաքապետի թեկնածուի՝ Կարեն Սարուխանյանի, քեռորդին դուրս է եկել «ՔՊ»-ից Արամ Ա Վեհափառ Հայրապետը հանդիպում է ունեցել Ռայի Պատրիարքի ներկայացուցչի հետ Ադրբեջանը Հայաստանին մեղադրել է Կասպից ծովն «աղտոտելու» մեջ Ղրղզստանում հայտարարել են իշխանությունը զավթելու փորձի խափանման մասինԱլիևի ձեռքերին հայերի արյունն է, պահանջում եմ Միշելի հրաժարականը. Նիցայի քաղաքապետ 68-ամյա կինը հիվանդանոցում ջրի փոխարեն ախտահանիչ նյութ է խմել ու մահացել Խոշոր ավտովթար է տեղի ունեցել Արարատի մարզում․ կան վիրավորներ ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարը հանդիպում է ունեցել ՌԴ ԱԳ նախարարի հետ․ ինչ է քննարկվել Որքան գումար է հատկացվել ամանորյա միջոցառումների կազմակերպման համար ՀՀ Սահմանադրության տեքստը Լեռնային Ղարաբաղի մասին ոչ ուղղակի, ոչ անուղղակի որևէ հոդված չի պարունակում. վարչապետԲիթքոինը հասել է պատմական նոր առավելագույնի Առողջապահության նախարարությունը պարտվել է․ փորձագետը՝ էլեկտրոնային դեղատոմսերի ներդրման համակարգի մասին Իսաբեկյան փողոցը ժամանակավորապես փակ է լինելու ՊՆ-ն հաստատեց՝ զոհ ունենք բանակումՍիսիանի Ցղունի գյուղի տներից մեկից գողացել են 330 հազար դրամ, իսկ գոմից` 10 հավ Գրետա Թունբերգը թող հեռու մնա Հայաստանից, ինչ-որ պահի նա կարող է Ալիևի ձեռքին գործիք դառնալ (տեսանյութ) Տիգրան Մեծից հետո ոչ մի խոստում չի կատարվել (տեսանյութ) Գոռավան-Արարատ ավտոճանապարհին վթար է եղել, կան տուժածներ Գրետա Թունբերգն այցելել է Ջերմուկ Հունաստանը զորավարժություններ է անցկացնում Թուրքիայի սահմանի մոտ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի «մտահոգություններն»՝ Արցախի ժառանգության շարունակական ոչնչացումների մասին Հայաստանից որևէ պաշտոնատար անձ Բաքվում COP29–ին մասնակցելու հայտ չի ներկայացրել. ԱԳ նախարարՆոր տարվա տոնավաճառ՝ 2024-2025 Թուրքիան խզել է հարաբերությունները Իսրայելի հետ
Ամենադիտված