«Նման մտավորականը պատիվ կբերի ցանկացած ազգի և պետության». ԱՐԱՐ երգչախմբի նախաձեռնությամբ իրականություն դարձավ փիլիսոփա Էդմոն Ավետյանի 95-ամյա հոբելյանին նվիրված հուշ-երեկոն․ «Փաստ»

Հայկական Մամուլ 19 Նոյեմբեր, 2024 9:51

«Փաստ» օրաթերթը գրում է.

Լեզվաբան, փիլիսոփա, հայկական նշանագիտության հիմնադիրներից է Էդմոն Ավետյանը: Օրերս ԱՐԱՐ երգչախմբի գեղարվեստական ղեկավար և դիրիժոր Գոռ Մելքումյանի նախաձեռնությամբ իրականություն դարձավ Ավետյանի 95-ամյա հոբելյանին նվիրված հուշերեկոն, որին ներկա էին Երվանդ Երկանյանը, Տիգրան Մանսուրյանը, Արզաս Ոսկանյանը, Հենրիկ Էդոյանը, Հակոբ Մովսեսը, Դավիթ Մոսինյանը և այլոք: Գոռ Մելքումյանն ասում է՝ իրեն հաճախ են հարցնում, թե ինչո՞ւ է անդրադառնում փիլիսոփաներին՝ վերհիշելով, որ 2021 թ.-ին երգչախումբն անդրադարձ է կատարել փիլիսոփա Ֆրիդրիխ Նիցշեի գործունեությանը:

«Հովհան Ոսկեբերանը, Ներսես Շնորհալին և Ֆրիդրիխ Նիցշեն գրեթե նույնական միտքն էին արտահայտում՝ որքան ավելի ենք երաժիշտ դառնում, այնքան ավելի ենք փիլիսոփա դառնում: Սա զգում եմ ինձ վրա կիրառական մակարդակով: Որքան շատ եմ երաժշտության խորքերը գնում, այնքան ինձ զգում եմ որպես փիլիսոփա: Այն հարցերը, որոնք պետք է մեկնաբանեմ, ուրիշ ճանապարհով հնարավոր չէ մեկնաբանել, դա կարող է անել փիլիսոփայական մտածողությունը: Այդտեղից է գալիս իմ հակումը փիլիսոփայությանը և ուշադրությունը փիլիսոփաներին: Ցավոք, մեր հայ իրականության մեջ փիլիսոփաներ, ինչպես անտիկ Հունաստանում կամ Գերմանիայում, չենք ունեցել: Բազմաթիվ պատճառներ են եղել և՛ ունենալու, և՛ չունենալու»,-«Փաստի» հետ զրույցում ասում է Մելքումյանը:

Նա մեջբերում է Էդմոն Ավետյանի մտքերից մեկը: «Նա ասել է՝ հավանաբար, չենք ունեցել փիլիսոփա ունենալու անհրաժեշտություն, երկրորդ՝ մեր փիլիսոփայական միտքն ավելի շատ ձևակերպվել է բանաստեղծական մտածողության միջոցով: Դրա համար ավելի շատ ունենք պոետներ, որոնք ունեն փիլիսոփայական մտածողություն, բայց շատ քիչ փիլիսոփաներ ունենք: 20-րդ դարում՝ հատկապես խորհրդային շրջանում, փիլիսոփա լինելն այդքան էլ ընդունելի չէր: Հայ իրականության մեջ ունեցել ենք երեք մեծ մտածող՝ Էդմոն Ավետյան, Լևոն Ներսիսյան և Էդվարդ Աթայան: Միջոցառման ժամանակ Հակոբ Մովսեսը, Հենրիկ Էդոյանը, Դավիթ Մոսինյանը նշեցին, որ այս երեք մտածողները պատիվ կբերեին ցանկացած ազգի իրենց ահռելի մտածողությամբ»,-նշում է մեր զրուցակիցը:

Երգչախմբի գեղարվեստական ղեկավարի «ծանոթությունը» Էդմոն Ավետյանի հետ եղել է դեռ տարիներ առաջ: «Պատանի էի, Հանրային հեռուստաընկերությունը հաղորդում էր ցուցադրում, որտեղ Էդմոն Ավետյանը պատմում էր իր կյանքի, փիլիսոփայության մասին: Այդ տարիքում փիլիսոփայությունից շատ բան չես հասկանա, եթե չասեմ, որ ոչինչ չես հասկանա: Նա ապրել է ոչ բարեկեցիկ կյանքով, ինքն էլ էր նշում, որ կյանքն իր համար դառն է եղել, զրկանքներ է կրել, երկու անգամ բանտարկություն, ֆինանսական սուղ պայմաններ: Տանն իր գրադարանի մոտ նստած խոսում էր, ես էլ շատ ուշադիր լսում էի: Փոքրուց եմ այն կարծիքին եղել, որ ամենախելացին փիլիսոփաներն են: Առաջին անգամ փիլիսոփա էի տեսնում, որը խոսում էր: Դա ինձ այնքան էր տպավորել, որ արդեն հասուն տարիքում գտա իր «Վերադարձի օղակ» գիրքը, կլանված կարդացի և հասկացա, որ իսկապես գործ ունենք մեծ մտածողի հետ: Քանի որ այս տարի լրանում էր նրա ծննդյան 95 ամյակը, սա լավագույն առիթն էր, որ կարող էինք իրեն անդրադառնալ»,-հավելում է նա:

Ի դեպ, Ավետյանը երբեք չի թաքցրել իր համոզմունքները, այլախոհության մեղադրանքով խորհրդային տարիներին զրկվել է նաև Երևանի պետական համալսարանում դասավանդելու իրավունքից և միայն տարիներ անց է վերականգնվել նրա՝ դասախոսելու իրավունքը, դրանից որոշ ժամանակ հետո նրան շնորհվել է պրոֆեսորի կոչում: Մելքոնյանը Ավետյանին նվիրված հուշ-երեկոն հագեցած և ազնվական է կոչում: «Որպես դասախոս, ուսուցիչ՝ մեծ ազդեցություն է ունեցել մի սերնդի վրա, որից դուրս են եկել քաղաքական գործիչներ, մտավորականներ: Մեր հանդիպմանը ոմանք ներկա էին, հատկապես իր ընկերական շրջապատը՝ Տիգրան Մանսուրյանը, Հենրիկ Էդոյանը, Հակոբ Մովսեսը: Պատմությունների և հուշերի շրջապտույտում էինք, որոնք մեզ ներկայացնում էին հայ մարդուն, փիլիսոփային, մտավորականին, որը պատիվ կբերի ցանկացած ազգի և պետության»,-ասում է երգչախմբի դիրիժորը:

Կարևորելով նման միջոցառումների կազմակերպումը, ընդգծում ենք նաև դրանց երիտասարդների մասնակցության, սեփական արմատների և տարբեր ոլորտների երևելի ներկայացուցիչներին ճանաչելու կարևորությունը: «Մեզ թվում է, որ մեր երիտասարդությունը մասնակցում է նմանատիպ միջոցառումների, բայց կարծում եմ՝ ոչ այն մասշտաբով, որ հարիր կլիներ նման մտածող ունեցող պետությանը: ԱՐԱՐ երգչախումբը երիտասարդական է, մեր միջոցառումներին ներկա է լինում նաև մեր ընկերների ու մտերիմների շրջապատը: Անկախ այդ հանգամանքից, երգչախմբի երիտասարդ անդամներն առնչվեցին փիլիսոփա Էդմոն Ավետյանին: Մի երկիր, որն ունի այս տեսակի մտածող և իմ նշած մտավորականներին իր կողքին, կարծում եմ՝ պետք է առաջին հերթին իր հայացքն ուղղի իր մտավորականությանը: Իմ դիտարկմամբ՝ պետությունները ստեղծվում են և իրենց գոյությունը կարողանում են պահել միայն մտավորականության շնորհիվ: Շատ կցանկանայի, որ մեր երիտասարդները ճանաչեն Էդմոն Ավետյանին, կարդան նրա ստեղծագործությունները: Շատ մեծ մտածողներ Ավետյանի ստեղծագործությունները և հատկապես լեզվաբանության նշանագիտության վերաբերյալ գիրքը համարում են համաշխարհային՝ ծանրակշիռ, ֆունդամենտալ գործ: Ընդամենը երկու տասնամյակ է անցել նրա մահվանից, բայց գրեթե չենք հիշում իրեն»,-հավելում է մեր զրուցակիցը: Նրա խոսքով, Ավետյանին նվիրված հուշերեկոն իրեն համոզել է, որ նմանատիպ միջոցառումները չափազանց կարևոր են:

«Ցավով պետք է ասեմ, որ անձամբ երբևիցե չեմ լսել, որ Հայաստանում նշվում է որևէ փիլիսոփայի տարեդարձ կամ իրեն հիշատակում են միջոցառման միջոցով: Կարծում եմ՝ նման միջոցառումներ էլի կունենանք, քանի որ կան մտածողներ, որոնց պետք է անդրադառնանք: Էդմոն Ավետյանին անդրադարձանք, քանի որ իմ ներսում պարբերաբար արթնանում էր իմ ներկայացրած հուշը հեռուստատեսային հաղորդման մասին, այդ հուշը խթանող գործոն էր և հիմք դարձավ այս երեկոյի համար: Ամեն կայացած միջոցառում իր մեջ կարևոր հղում է պարունակում: Ավետյանին նվիրված միջոցառման ժամանակ, երբ ներկաներն իրենց հուշերն էին ներկայացնում, հասկացա, որ կարող ենք ունենալ մի գիրք, որտեղ ներկայացված կլինեն Էդմոն Ավետյանին, իր շրջապատին, իր ժամանակին նվիրված բացառիկ հուշագրություններ: Պատմվող հուշերում «ներկա» էին Երվանդ Քոչարը, Կոստան Զարյանը, մտավորականների մի աստղաբույլի անունն էր անընդհատ շոշափվում այդ հուշերում: Ներկաները փաստեցին, որ եթե նման երեկո չկազմակերպվեր, ապա իրենք հավանաբար այլ հնարավորություն չէին ունենալու այդ հուշերը պատմելու: Հուշերի վերարթնացումը հնարավորության պարագայում կարող է դառնալ շատ հետաքրքիր հուշագրություն՝ նվիրված Էդմոն Ավետյանին»,-եզրափակում է Գոռ Մելքումյանը:

ԼՈՒՍԻՆԵ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ