Սիպիլը պահանջում էր, որ կանայք իրավահավասար լինեն տղամարդկանց

Ստորև ձեզ ենք ներկայացնում Ա. Մինասյանի «Սիպիլ» (տես նաև` «Սիպիլի սալոնում լինում էր ժամանակի հայ մտավորականության ընտրանին») գրքից մեկ փոքրիկ հատված:

Սիպիլը կանանց իրավունքների պաշտպանության հարցը քննում է լայն առումով: Նա, որպես ֆեմինիստ, կնոջ դատի պաշտպան, Տյուսաբի նման իր առջև խնդիր է դնում` ամեն կերպ բարձր պահել կնոջ պատիվը, նրա տեղն ու դիրքը ընտանիքում և հասարակության մեջ: Նա ցույց է տալիս, որ դեռևս միջնադարում և հետագայում նույնպես հայ կինը ունեցել է մեծ մասնակցություն հասարակական կյանքում:

Սիպիլը պահանջում էր, որ կանայք իրավահավասար լինեն տղամարդկանց, նրանց հավասար պաշտոններ վարեն: Դեռ ավելին, նա այն կարծիքին է, որ տղամարդկանց 90 տոկոսի վարած պաշտոնները կարող են կատարել նույնիսկ միջին կարողության կանայք, որովհետև գավառներում կան ողորմելի մտքով փաստաբաններ ու բժիշկներ, որոնք իրենց սահմանափակ դատողությամբ հավասար են իրենց իսկ արհամարհած կանանց: Այստեղից էլ գալիս է այն եզրակացության, որ կիներն էլ կարող են լինել բժիշկ, դեղագործ, իրավաբան և ուսուցիչ և երբեմն հանգում անգամ ավելի լուրջ պահանջի` «կիները պետք է միևնույն քաղաքական իրավունքները ունենան, այսինքն ընտրեն և ընտրելի ըլլան»: Սիպիլն այս ազատամիտ գաղափարին է հանգել դեռևս 1884 թվականին, այսինքն երբ ընքը 21 տարեկան էր և ուներ հինգ տարվա գործունեության փորձ:

Սիպիլը, ժամանակի քաղաքական կացությունից դրդված, շուտով նահանջում է իր դիրքերից և ասում. «Անշուշտ մենք ընկերային կամ քաղաքական իրավունքներու համար չէ, որ պիտի կռվինք, մեզի համար դեռ ժամը հնչած չէ այդ թեկնածությանց, բայց մեզի համար ավելի ընդարձակ դաշտ մը կա աշխատությանց և անձնվիրությանց, և կարժե որ անձնազոհ ըլլանք անոր համար» և շեշտը դնում է գավառներում` «հայրենի ավերակներուն մեջ» գտնվող դժբախտ քույրերին օգնելու վրա, որոնք «քաղաքակրթութենե հեռու, լքված, մոռացված, կոխկրտված բույսի մը կյանքը միայն կապրին»:

Այսպիսով, կնոջ առտնին գործերից մինչև նրա հասարակական-մտավոր կյանքը, երեխաների դաստիարակության կարևոր խնդրից մինչև կանացի նորաձևությունների ու արդուզարդի հարցերը Սիպիլը դարձնում է հասարակական քննարկման նյութ:

Սիպիլը ձգտում է բարձրացնել կնոջ դերը ոչ միայն որպես ամուսնու, այլև` մոր. նրա ցանկությունն է մոր և զավակի հարաբերություններում շիտակություն, մտերմություն տեսնել: Նա բորոյախոսական շատ հետաքրքիր խորհուրդներ է առաջ քաշում «Ճշմարիտ բարեկամը» հոդվածում: «Մայրն է վիշտերու, դժբախտությանց միակ ցավակիցը, հրճվանքներու, հաջողությանց միակ խնդրակիցը, որ զմեզ կսիրե առանց փոխարինության, որ կուլա և կըժպտի մեզի հետ և կը զոհե իր կյանքը ամեն օր մեզի, գիտնալով որ մենք գեթ օր մը չպիտի նվիրենք իրեն: Եվ մենք` սիրո և բարեկամության տենդոտ խուզարկուներ, կը թողունք այդ անձնվեր հոգին և կերթանք փնտրել մեր երջանկությունը սուտ սերերու և կեղծ բարեկամությանց մեջ, փույթ չէ որ խաբեն, մատնեն, լքեն զմեզ, կոխկրտեն մեր սրտին վրա, արյունեն մեր հոգին, բզկտեն մեր խիղճը և մեր ամենեն փափուկ, ամենեն սուրբ ու անկեղծ զգացումները սև գույներով մրոտեն»:

Նա գտնում է, որ երիտասարդությունը հաճախ խորհրդի համար դիմում է անփորձին, անգիտակին և խաբվում ու սխալվում է, մինչդեռ եթե մոր հետ կիսի մտորումներն ու խոհերը, անշուշտ, ավելի ճիշտ ուղղություն կստանա:

Եվ հեղինակը, միանգամայն տեղին, բերում է ֆրանսիական առածը` «Եթե երիտասարդությունը գիտնար, եթե ծերությունը կարենար»:

Անշուշտ, մոր, մանավանդ կրթված ու գիտակից մոր, հորդորները միշտ տանում են ճիշտ ճանապարհով, որովհետև միմիայն մայրական նուրբ զգացումներն ու անսահման սերը կարող են առաջնորդել դեպի լավը, բարձրը, գեղեցիկը, ազնիվն ու առաքինին: Բայց թող չթվա, թե Սիպիլը կնոջն առաջնորդում է դեպի խոհանոց, դեպի տնային աշխատանքներ, կամ լավագույն դեպքում անձնվեր մայր ու հավատարիմ կին լինելու մեջ է տեսնում առավելությունը: Ամենևին: Նա կնոջ մեջ տեսնում է նաև մտային կարողությունը, ստեղծագործական ունակությունը և ցանկանում է, որ մտավորական կինը չսահմանափակվի սոսկ ուսուցչությամբ, այլև հանդես գա հրապարակայնորեն, գրի և ստեղծագործի: Նա քննադատում է այնպիսի կանանց, որոնք դպրոցում ավելի առաջադեմ և ջանասեր լինելով, քան տղաները, ավարտելուց հետո ասպարեզ չեն մտնում և կորչում են: Բանաստեղծը դատապարտում է ժամանակի բարքերն ու ոգին, որոնք ետ են մղում իգական սեռը, ծաղրում, արհամարհում նրա ուժերը: Նա միաժամանակ մեղադրում է այն կանանց, ովքեր, հաճախ քննադատությունից վախենալով, չեն գրում, մինչդեռ «Եթե կիները գրեն ճշտիվ ինչ որ կըզգան անվախ համարձակ, նորօրինակ և եզական գրականության մը ականատես պիտի ըլլա հասարակությունը»: Եվ այնուհետև. «Եթե կիները իրենց կամքի և հրաշալի զգայնության կարողությունը երևան բերեն գրականության մեջ, եթե ընտանեկան և ընկերական խնդիրներու մասին իրենց մասնավոր փորձությունը ցույց տան, ո՞վ պիտի համարձակվի հարցնել թե կիները ինչո՞ւ կը գրեն»:

«Որու շատ տրվեցավ, շատ պիտի պահանջվի անկե: Եվ հայ կինը` որուն բան մը չտրվեցավ գրեթե, երբ կը գրե, ինչ որ կըզգա կամ կը խորհե, պետք է ներողամտությամբ ընդունիլ զայն, բավական է, որ անկեղծության շեշտը և օգտակար ըլլալու նպատակը ունենա»:

Նյութը՝  Ք. Ա.-ի