Ինչ վտանգներ և հնարավորություններ են պարունակում Սոչիում և Բրյուսելում ընդունված հայտարարությունները

Երեկ Սոչիում տեղի է ունեցել ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի, ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի եռակողմ հանդիպումը, որի արդյունքներով ընդունվել է հայտարարության տեքստ: Ի՞նչ ականներ կան այդ տեքստում, ինչ ռիսկեր կամ հնարավորություններ են այնտեղ առկա Հայաստանի և Արցախի համար:

Թերևս գլխավոր վտանգը և բացթողումը կայանում է նրանում, որ հայտարարության տեքստում բացակայում է Լեռնային Ղարաբաղ եզրույթը, այն փոխարինված է ռուսական խաղաղապահ զորախմբի տեղակայման վայր եզրույթով, ինչը նշանակում է, որ Բաքուն այս ուղղությամբ լուրջ հաջողություններ է գրանցել: Հաջողություն է նաև այն հանգամանքը, որ հայտարարության տեքստում հստակ նշվում է տարածքային ամբողջականության բաղադրիչը և ոչ մի խոսք չկա ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքի մասին: Հայաստանի և Արցախի համար թերևս միակ դրական կետը այն է, որ Ալիևը կամա թե ակամա ընդունեց խաղաղապահների գործունեության արդյունավետությունը և կարևորությունը, ըստ այդմ նրանց՝ Արցախում գտնվելու ժամկետները կարող են և երկարարացվել, դա կախված է նրանից, թե ինչ քայլեր այդ ուղղությամբ կգործադրի Հայաստանը:

Մյուս կետը 1991թ․ Ալմա-Աթայի հռչակագրի հիշատակումն է։ Այս փաստաթուղթը ներառել է մի կարևոր կետ ինքնավար կազմավորումների ինքնորոշման իրավունքի և ԱՊՀ-ի կազմ մտնելու հնարավորության մասին՝ ուղիղ կերպով առնչվելով Արցախին։ Թեպետ Սոչիի հայտարարության մեջ խոսք չկա ինքնորոշման մասին, բայց Ալմա-Աթայի հռչակագրի հիշատակումն արդեն իսկ դրա վկայությունն է։ 

Ամիսներ առաջ ոչ պակաս կարևոր հայտարարություն է հնչել Բրյուսելից, կրկին՝ եռակողմ հանդիպումից հետո, որի քավորը սակայն Շառլ Միշելն էր: Որո՞նք են Սոչիում և Բրյուսելում արված հայտարարությունների միջև առկա տարբերությունները, ո՞ ր տարբերակն է մեզ համար առավել ընդունելի:

Շառլ Միշելի ամփոփիչ հայտարարությունում իրականում նույնպես բացակայում էր Լեռնային Ղարաբաղ եզրույթը: «Նրանք քննարկել են վերջերս ստեղծված լարվածությունը և վերահաստատել են 2020 թ․ նոյեմբերի 9/10-ի եռակողմ հայտարարության դրույթներին հավատարիմ մնալու անհրաժեշտությունը»,- ասվում է հայտարարության մեջբերվող հատվածի բնագրում։  Հատկանշական է, սակայն, որ Ալիևի և Միշելի առանձնազրույցը ներկայացնելիս Եվրոպական խորհրդի պաշտոնական ալիքը Յութուբում նշել էր, որ նախագահները հանդիպել են Լեռնային Ղարաբաղում լարվածության ընթացքում: Ապրիլյան հանդիպումը արդեն երրորդ դեպքն էր, երբ Լեռնային Ղարաբաղը չի հիշատակվում Եվրամիությունում կայացած եռակողմ հանդիպումների արդյունքներով: 2021 թ. դեկտեմբերի 14-ին Շառլ Միշելի, Նիկոլ Փաշինյանի և Իլհամ Ալիևից հանդիպումից և 2022 թ. փետրվարին կայացած Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնի, Հայաստանի ու Ադրբեջանի ղեկավարների վիրտուալ հանդիպումից հետո կազմակերպիչ կողմերի տարածած հաղորդագրություններում ևս բացակայում էր Ղարաբաղ եզրույթը:

Բրյուսելյան հայտարարության տեքստում շեշտվում էր խաղաղություն հաստատելու անհրաժեշտությունը, միաժամանակ  շրջանցվում  հերթական սադրանքը հայ-ադրբեջանական սահմանին։  Նախագահ Ալիևի անունը թեև  չէր նշվում, բայց Եվրոպական խորհրդի նախագահը իր հայտարարությամբ հստակեցնում էր, թե վերջինի  խոսքում ինչը չի համապատասխանում իրականությանը։ Հատված հայտարարությունից․«Երկու կողմերը հաստատել են, որ ապագա տրանսպորտային ենթակառուցվածքների հետ կապված արտատարածքային պահանջներ չկան: Հակառակի շահարկումները ցավալի են»։ Այս ձևակերպումը, ըստ վերլուծաբանների, կոնկրետ «Զանգեզուրի միջանցքի» մասին է։ Ի դեպ, Սոչիում ընդունված հայտարարության մեջ չկար որևէ կետ, որը կքննադատեր կամ հստակ գնահատականներ կտար ՀՀ տարածքի հանդեպ Բաքվի իրականացրած հերթական սադրանքին:

Միշելը շեշտել էր նաև բնակչությանը խաղաղության նախապատրաստելու անհրաժեշտությունը և այս հարցում հանրային հռետորաբանության կարևոր դերը: Այս շեշտադրումը առկա է նաև Սոչիում ընդունված հայտարարության մեջ:

Ըստ էության, թե՛ Սոչիում, թե՛ Բրյուսելում ընդունված հայտարարությունները, մեղմ ասած, չեն բխում Հայաստանի և Արցախի շահերից, այս տեսանկյունից պետք է ապավինել չարյաց փոքրագույնին: Հասկանալի է, որ և Բրյուսելը և Մոսկվան ձգտում են Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության պայմանագրի քավորությունը ստանձնել, մնացած հարցերը երկրորդական են, քանի որ խաղը շատ ավելի գլոբալ է և շոշափում է կողմերի աշխարհաքաղաքական շահերը: Թե՛ Սոչիի, թե՛ Բրյուսելի հայտարարություններում Լեռնային Ղարաբաղը և վերջինիս ինքնորոշման, սուբյեկտայնության հարցը լղոզված է, միևնույն ժամանակ, երեկ Սոչիում ընդունված հայտարարությունը, խաղաղապահների տեղակայման ժամկետների հավանական երկարաձգումը և հղումը 1991թ․ Ալմա-Աթայի հռչակագրին հույս են ներշնչում, որ ժամանակ ձգել պաշտոնական Երևանին այնուամենայնիվ կհաջողի...

Այս թեմայով Ռուբենը գնաց Արցախ մեր 3 միլիոնի փոխարեն, մեր 10 միլիոնի փոխարեն՝ լինելով մեր 120,000-ի կողքին․ Առաքելյան Փաշինյանի և Ալիևի հնարավոր հանդիպման հարցը կախված է բացառապես նրանցից․ Լավրով Ցավալի է, որ խորանի առջևից հետևում է Ամենայն Հայոց դավաճանը՝ մարդ, ում «ջանքերով» պղծվել են տասնյակ ու տասնյակ օծյալ խորաններ. Ռուբեն Մելիքյան Թղթի կտորի վրա Ալիևի ստորագրության համար Փաշինյանը պատրաստ է միջանցք տալ. Արթուր Խաչատրյան Նիկոլ Փաշինյանն ու Աննա Հակոբյանը թիկնապահների ուղեկցությամբ մտան Մայր Տաճար. (տեսանյութ)