Աշխարհաքաղաքական կոնսենուս. ի՞նչ պայմանագրեր կստորագրի Փաշինյանը Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ

Ադրբեջանի և Թուրքիայի ղեկավարների հայատյաց քայլերի ֆոնին Հայաստանի կառավարության ու խորհրդարանի իշխող խմբակցության մի շարք ներկայացուցիչներ պնդում են, թե Թուրքիայի հետ հաշտվելու լավ հնարավորություն է ստեղծվել։ Ի տարբերություն Ադրբեջանի և Թուրքիայի իշխանությունների՝ Հայաստանի այսօրվա ղեկավարները ջանքեր չեն խնայում հարևան երկու երկրների հետ թշնամական հարաբերությունները վերափոխելու բարեկամականի։ Եվ հենց սրանում է կայանում Նիկոլ Փաշինյանի հերթական առաքելությունը կամ եթե կուզեք՝ ծրագիրը, որին հավանություն են տվել ուժային բոլոր կենտրոնները: Փաշինյանը ձեռնտու է աշխարհաքաղաքական բոլոր կենտրոններին ոչ միայն այն պատճառով, որ վերջինս համաձայն է ապաշրջափակել տրանսպորտային ուղիները, այլ նաև անել դրան հաջորդող և դրանից տրամաբանորեն բխող մյուս քայլերը: Դրանցից մեկը Թուրքիայի հետ սահմանի բացումն է և դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատումը: Քաղաքական առումով սա ենթադրում է հրաժարում պահանջատիրությունից և Հայ Դատից: Սակայն ոչ պակաս ռիսկային է սահմանների բացման տնտեսական ասպեկտը: Թուրքիայի տնտեսությունը շատ ավելի մեծ է, և Հայաստանի նման փոքր երկիրը չի կարող էական ազդեցություն ունենալ մեծ պետության տնտեսական աճի վրա: Հատկապես մեծ հարվածի տակ է հայտնվելու գյուղատնտեսության ոլորտը, որում թուրքերը կունենան առավելություն, քանի որ Թուրքիա ներմուծվող գյուղմթերքների մաքսային գումարները ավելի բարձր են: Այն 2-3 անգամ գյուղտեխնիկայով ավելի բարձր է զինված: Հայաստանից արտահանման հիմնական շուկաներն են Ռուսաստանը, Չինաստանն ու Շվեյցարիան։ Այս վերջինը մեր երկրից գնում է հիմնականում ոսկու, պղնձի և մոլիբդենի հանքանյութ։ Թուրքիան կարող է դեպի Շվեյցարիա ճանապարհ լինել, բայց ինչպես այդ դեպքում, այնպես էլ հիմա երկաթուղային ճանապարհը հանքանյութը հասցնելու է մինչև Սև ծովի նավահանգիստներ, որտեղից արդեն ծովային երթուղով հայկական ապրանքը գնում է Եվրոպա։ Ռուսաստանին և Չինաստանին հետաքրքրում են տարբեր ապրանքատեսակներ, բայց Հայաստանը արտաքին աշխարհի հետ առևտուր անում է հիմնականում կոնյակի, հանքային ջրի, հագուստի միջոցով։ Այստեղ ևս Թուրքիայի դերը մոտենում է զրոյի։ Բացի այդ, Թուրքիան մուտք կգործի ԵԱՏՄ շուկա, ինչը միանշանակ ձեռնտու է Անկարային: Հայաստանին նման սցենարի դեպքում սպասվում է բաթումիզացիա, երբ տարածքներ հանձնելու հարց ընդհանրապես դրված չի լինի, այդ տարածքները կգնվեն թուրքական կապիտալով:

Հաջորդ քայլը, որն ակնկալում են գերտերությունները Փաշինյանից՝ Ադրբեջանի հետ խաղաղության պայմանագրի կնքումն է: Այս մասին բազմիցս խոսել է Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը, Հայաստանի իշխանություններն էլ, կարծես թե, հայտարարելով տարածաշրջանում խաղաղության հաստատման անհրաժեշտության մասին` ակնարկում են հենց նման պայմանագրի անհրաժեշտությունը: Նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարությունը պետք է ստանա իր տրամաբանական շարունակությունը հենց ի դեմս նոր և վերջնական պայմանագրի: Իհարկե, սա չի բխում Հայաստանի և Արցախի շահերից, այն պարզ պատճառով, որ դրանով Հայաստանը փաստացի ճանաչելու է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը, Արցախի հարց ասվածը վերանալու է միջազգային օրակարգից և դա մի դեպքում, երբ դեռ հասկանալի չէ՝ հինգ տարի հետո ինչ ճակատագիր է սպասվում՝ այս պահին դե ֆակտո Արցախի իշխանությունների, իսկ դե յուրե խաղաղապահների վերահսկողության տակ գտնվող տարածքներին: Արցախի կարգավիճակի հարցի մասին կարելի կլինի մոռանալ, իսկ դա նշանակում է՝ վերջնականապես հանձնել Արցախը Ադրբեջանին և փակել այդ հարցը: Թերևս հենց դրան են պատրաստվում Հայաստանի այսօրվա իշխանությունները և հենց այդ օրակարգը իրագործելու նպատակով էլ Նիկոլ Փաշինյանի ընտրության հարցում աշխարհաքաղաքական կուռ կոնսենսուս է ձևավորվել:

Այս թեմայով ՀՀ-ն «Խաղաղության խաչմերուկի» շրջանակում դիտարկում է Իրանի Չաբահար նավահանգստում գործունեություն ծավալելու նախագիծը. Պապոյան Սոթքի ոսկու հանքավայրում վերսկսվել է արդյունահանումը, այժմ արդեն փակ եղանակով Ադրբեջանն ու Ուզբեկստանը համատեղ զորավարժություններ կանցկացնեն Ամեն անգամ, երբ թվում է՝ ցինիզմը, այնուամենայնիվ, սահմաններ ունի, Փաշինյանը հակառակն է ապացուցում. Սուրեն Սուրենյանց Ինչու Փաշինյանը արհամարհեց Բայդենի «հրաժեշտի» ընդունելությունը․ Սուրեն Սարգսյան