Մարտին Գալստյանի սխալ հաշվարկները թանկ են «նստում» տնտեսության և քաղաքացիների վրա
ՎերլուծականՀայաստանի Հանրապետության Կենտրոնական բանկի ղեկավարությունը շարունակում է աչքի ընկնել պասիվությամբ և սխալ հաշվարկներով, որոնց արդյունքում պետության վարած դրամավարկային քաղաքականության արդյունավետութունը մոտ է զրոյի, իսկ ԿԲ-ի առջև դրված խնդիրների մեծամասնությունը հեռու է լուծվելուց:
Դիցուք՝ ռուս-ուկրաինական հակամարտության հետևանքով Հայաստանի ֆինանսական շուկայում մեծացավ լարվածությունը։ Դրամն արժեզրկվեց։ Չնայած դրան՝ Կենտրոնական բանկը շարունակեց չեզոքություն պահպանել, չարձագանքեց դրամի արժեզրկմանը և տարադրամային ներարկումներ չարեց։
Մարտի 15-ին ԿԲ-ն կտրուկ ավելացրեց վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը` 8 տոկոսից հասնելով 9,25։ Սա ևս նպաստեց դրամի արժևորմանը։ Սովորաբար ԿԲ-ն դրամի արժեզրկումը կանխելու համար տասնյակ միլիոն դոլարներ էր ներարկում տնտեսության մեջ, իսկ ներկայումս հիմնականում դիտորդի դերում է, շուկայից չի հանում օրական մոտ 10 մլն դոլարի ավելցուկը, ինչը հանգեցնում է դոլարի արժեզրկման։ ԿԲ-ում կանխատեսում են, որ այս իրավիճակում, եթե սկսեն մեծ քանակությամբ դոլար առնել շուկայից, ապա հնարավոր է դրամն արժեզրկվի, և գները սկսեն աճել։ Սակայն գները շարունակում են աճել` ի հեկճուկս ԿԲ-ի։ Իրականության մեջ խնդիրը գնաճ չէ, այլ մարդկանց եկամուտների անհամաչափ բարձրացումը։
ՀՀ կենտրոնական բանկի հիմնական խնդիրը գների կայունության ապահովումն է։ Դիցուք` նախորդ տարվա համար ԿԲ նախանշել էր 4 տոկոս (±1,5) գնաճ, այն դեպքում, երբ գնաճը արդյունքում 6,1 տոկոս էր կազմում, այսինքն՝ ԿԲ-ն չի կարողացել ապահովել իր առջև դրված խնդրի լուծումը։
ՀՀ բանկային համակարգում վերջերս տեղի է ունեցել բավական խորհրդավոր գործարք։ Փոխվել է բավական վատ ֆինանսական վիճակում գտնվող (համաձայն հրապարակված ֆինանսական հաշվետվությունների) Հայբիզնեսբանկի սեփականատերը։ Նոր սեփականատեր է դարձել շվեյցարական մի ընկերություն (75%) և «Բնակարան երիտասարդներին» վերաֆինանսավորող պետական վարկային կազմակերպությունը (25%)։ Այս պահին Հայաստանում գործում է առևտրային բանկ, որի փաստացի սեփականատեր է հանդիսանում է Կենտրոնական բանկը։ Համաձայն ԿԲ մասին օրենքի՝ Կենտրոնական բանկը չի կարող միջամտել բանկերի ընթացիկ գործունեությանը և Կենտրոնական բանկը նպաստում է բանկերի համար ազատ մրցակցային պայմանների ստեղծմանը։ ԿԲ օրենքի համաձայն` արգելվում է ԿԲ նախագահին, խորհրդի անդամներին խորհուրդ տալ բանկերում բաժնեմաս ձեռքբերել։ Արդյունքում` ԿԲ ղեկավարությունը ոչ միայն խորհուրդ է տվել, այլ որոշում է կայացրել բանկի բաժնեմաս ձեռքբերել։
Ամիսներ առաջ վարկային կազմակերպությունների գործունեության հետ կապված սկանդալներ էին ծագել և արդյունքում նաև որոշակի հարցեր էին առաջացել ԿԲ-ին և Մարտին Գալստյանին։ Դիցուք` եթե Կենտրոնական բանկը բացի 24 տոկոս տոկոսադրույքից պետք է չափորոշիչ սահմաներ նաև այլ վճարների համար, ինչո՞ւ չի սահմանել։ Եվ եթե չպետք է այլ վճարումների համար սահմաներ, ապա ինչո՞ւ։ Ինչպես հասկանում ենք` սա ևս մեկ թերացում է, որի համար քաղաքացիները ստիպված են վճարել իրենց գրպանից։
Բացասաբար ազդելով սպառման ու վարկավորման ծավալների վրա՝ ԿԲ-ն իր որոշումներով երբեմն «արգելակում է» տնտեսական աճը։ Վարկերի ծավալի կրճատումը, հատկապես՝ բիզնես վարկերի, խոչընդոտ են տնտեսության համար՝ տնտեսության իրական հատվածում շրջանառվող փողն է պակասում։ 2021-ի տարեվերջի դրությամբ՝ Հայաստանի բանկերի կողմից հաճախորդներին տրամադրվող վարկերի ընդհանուր ծավալը կազմել է 3 տրլն 968 մլրդ դրամ։ 2020 թվականի վերջի համեմատ այս ցուցանիշը նվազել է շուրջ 214 մլրդ դրամով կամ 5.1%-ով։
Ինչպես տեսնում ենք` Մարտին Գալստյանի ղեկավարած կառույցի սխալ հաշվարկները, հաճախ անգործության մատնված լինելը, անչափ թանկ են նստում ՀՀ տնտեսության և քաղաքացիների վրա։