Պաշտոնական վիճակագրությամբ արտահանման աննախադեպ աճ կա, սակայն իրականությունն այլ է. Աղասի Թավադյան

Տնտեսագետ, Tvyal.com հարթակի հիմնադիր Աղասի Թավադյանը գրում է.

«Հայաստանի տնտեսությունում տարօրինակ իրավիճակ է ստեղծվել: Պաշտոնական վիճակագրությունը ցույց է տալիս արտահանման աննախադեպ աճ, սակայն իրականությունն այլ է:

Առաջին հայացքից Հայաստանի արտահանման ցուցանիշները ապշեցուցիչ են: 2024 թվականի առաջին կիսամյակում երկրի արտահանումը հասել է 7.9 միլիարդ դոլարի՝ ավելի քան կրկնապատկելով 2023 թվականի նույն ժամանակահատվածի 3.4 միլիարդ դոլարը: Սովորաբար նման կտրուկ աճը կնշանակեր, որ տնտեսությունը լիակատար թափով առաջ է շարժվում: Սակայն ավելի մանրակրկիտ ուսումնասիրությունը բացահայտում է ոչ այնքան դրական իրականություն:
Առաջին գծապատկերը պատկերում է արտահանման կտրուկ փոփոխությունը: Գծապատկերը ցույց է տալիս, որ Հայաստանի արտահանումը դեպի Միջին Արևելք սրընթաց կտրուկ աճել է՝ գերազանցելով նույնիսկ դեպի Եվրասիական տնտեսական միություն (ԵԱՏՄ) արտահանումը: Առաջին հայացքից կարող է թվալ, թե սա տնտեսական դիվերսիֆիկացման հաջողություն է, սակայն իրականությունն այլ է:

Առաջին կիսամյակի կտրվածքով Հայաստանի արտահանման առյուծի բաժինը՝ ապշեցուցիչ 71%-ը, բաժին է ընկնում մեկ ապրանքատեսակի՝ թանկարժեք մետաղներին և քարերին, որի մեջ գերակշռում է ոսկին: Սակայն Հայաստանը չի ապրում ժամանակակից ոսկու տենդ: Փոխարենը, այն դարձել է Ռուսաստանի ոսկու առևտրի կարևոր հանգույց: 2024 թվականի առաջին եռամսյակում Ռուսաստանի ոսկու արտահանման 88%-ն անցել է Հայաստանով:

Այս երևույթը վերաարտահանման տիպիկ դեպք է, և այն արմատապես փոխել է Հայաստանի առևտրային պատկերը: Մերձավոր Արևելքը` հատկապես Արաբական Միացյալ Էմիրությունները, հանկարծակի դարձել են Հայաստանի արտահանման հիմնական ուղղությունը՝ կազմելով 2024 թվականի առաջին կիսամյակի ընդհանուր արտահանման գրեթե կեսը (48.2%): Սա հսկայական տեղաշարժ է ընդամենը մի քանի տարի առաջվա համեմատ, երբ ԵԱՏՄ-ն և Եվրոպական Միությունը հիմնական առևտրային գործընկերներն էին:

Ներկայացված աղյուսակը ցույց է տալիս առևտրային հոսքերի կտրուկ փոփոխությունները: ԵՄ արտահանման չափաբաժինը նվազել է 2021 թվականի 21%-ից մինչև ընդամենը 3.6%։ 2024 թվականի առաջին կիսամյակում ԵՄ արտահանումը նվազել է 2023 թվականի նույն ժամանակաշրջանի համեմատ 25.1%-ով: Սա պարզապես չափաբաժինների փոփոխություն չէ, այլ հայեցակարգային փոփոխություն, որն ունի հեռուն գնացող հետևանքներ:

Իսկ ի՞նչ է կատարվում Հայաստանի ավանդական արտահանման հետ: Նշենք, որ մենք գնահատել ենք Հայաստանի իրական վերաարտահանման ծավալները՝ օգտագործելով նոր մեթոդաբանություն, որը մանրամասն ներկայացված է  Ոսկու տենդ. Հայաստանի արտահանման կեսը վերաարտահանում է հոդվածում: Այս վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ Հայաստանի «իրական» արտահանումը փաստացի նվազել է: Ըստ մեր գնահատականի՝ 2024 թվականին արտահանման մոտ 75%-ն արդեն վերաարտահանում է, համեմատած 2021 թվականի հետ, երբ այս ցուցանիշը 6% էր: Փաստացի 2024 թվականի առաջին կիսամյակում` առանց վերաարտահանման, իրական արտահանումը կազմել է մոտ 3.2 միլիարդ դոլար, ինչը հազիվ է գերազանցում 2021 թվականի 2.8 միլիարդ դոլարը: Արտահանման թվերը ներառում են նաև վերաարտահանումը։ Այսպես, արտահանումը 2021 թվականի 3 մլրդ ցուցանիշից արդեն իսկ ուռճացվել է մինչև 13 մլրդ դոլարի։ Այսինքն՝ 4.3 անգամ առաջին հայացքից տպավորիչ ուռճացված աճ՝ այս պահին ի հաշիվ ոսկու վերաարտահանման։

Երկրորդ գծապատկերը ցույց է տալիս սթափեցնող պատկեր: Մինչ ԱՄԷ և Հոնկոնգ արտահանումը (հիմնականում ոսկի) կտրուկ աճում է, այլ երկրներ, այդ թվում՝ Ռուսաստան արտահանումը նվազում է: Այս  «ոսկու տենդը» քողարկում է Հայաստանի իրական տնտեսության, առևտրաշրջանառության և ՀՆԱ անկումը։ Այն ուռճացրել է ՀՆԱ-ի ցուցանիշները՝ ստեղծելով տնտեսական աճի պատրանք այնտեղ, որտեղ աճը փոքր է: 2024 թվականի առաջին եռամսյակում Հայաստանի կառավարությունը հպարտացել էր տպավորիչ 9.2% ՀՆԱ-ի աճով:

Մեր գնահատականները ցույց տվեցին, որ այս աճի ցնցող 4%-ը պայմանավորված էր միայն ոսկու վերաարտահանման «արդյունաբերությամբ» (կարդացեք ավելին՝  Թանկարժեք էֆեկտ․ 2024 թվականի տնտեսական աճի պատճառները): Այս հրապարակումն անելուց հետո հոկտեմբերի 20-ին այս թիվը վերանայվեց՝ հասնելով 6.6%-ի: Հիմնական վերանայումը եղավ ոսկու վերաարտահանման «արտադրության» իջեցումը ՀՆԱ-ում` 4 տոկոսային կետից մինչև 1.2 տոկոսային կետ: Սա պարզապես վերանայում չէ, այլ հայեցակարգային փոփոխություն: Թվացյալ աճի միտումից Հայաստանն այժմ գտնվում է լճացման ուղղու վրա»,- գրում է Թավադյանը:

Այս թեմայով Երևանը նախաձեռնել է տրանսպորտային համակարգի բարեփոխումների ծրագիր.Ավինյանի հայտարարությունը՝ Հռոմում Հայ համայնքը չեղարկել է Ալեն Սիմոնյանի գլխավորած պատվիրակության Կանադա այցն ու պաշտոնական հանդիպումները․ Yerevan.Today Երկուշաբթի Հակակոռուպցիոն դատարան կներկայանան ՀՀ երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը, նախկին փոխվարչապետն ու այլ պաշտոնյաներ․ գործի վերսկսում Երկուշաբթի Հակակոռուպցիոն դատարան կներկայանան ՀՀ երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը, նախկին փոխվարչապետն ու այլ պաշտոնյաներ․ գործի վերսկսում Երկուշաբթի Հակակոռուպցիոն դատարան կներկայանան ՀՀ երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը, նախկին փոխվարչապետն ու այլ պաշտոնյաներ․ գործի վերսկսում