ՀՀ-ԵՄ «աքիլլեսյան գարշապարը»

Վերլուծական 26 Հոկտեմբեր, 2017 20:00

Հոկտեմբերի 13-ին հրապարակվեց Եվրամիության և Հայաստանի Հանրապետության միջև կնքվելիք Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագրի տեքստն ու դրա ոչ պաշտոնական հայերեն թարգմանությունը։ «Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագիր» անվանումը կրող այս տեքստը բաղկացած է 357 էջից (գումարած հավելվածները)։ Այն նախատեսվում է ստորագրել նոյեմբերի վերջին՝ Բրյուսելում կայանալիք ԵՄ Արևելյան գործընկերության գագաթաժողովի ժամանակ: ՀՀ-ԵՄ համաձայնագրում պաշտպանության, անվտանգության ոլորտի վերաբերյալ ոչ մի դրույթ ներառված չէ: Դժվար չէ ենթադրել, որ սա Ռուսաստանի արգելքի հետևանք է, քանի որ ՀՀ-ն ՀԱՊԿ անդամ է, և այդ ոլորտն ամբողջությամբ այդ կազմակերպության հոգածության ներքո է: Սակայն Հայաստանի համար, որն ունի չկարգավորված հակամարտություն, լավ կլիներ ԵՄ-ի հետ այս ոլորտում կապ ունենալ: Ի դեպ, եթե Ադրբեջանը նմանատիպ փաստաթուղթ ստորագրի ԵՄ հետ, ԵՄ-ն հավելյալ լծակներ կստանա երկու երկրների նկատմամբ, միգուցե դրանով ԵՄ ներկայությունը, որպես նաև անվտանգության երաշխավոր՝ ամրապնդվի: Իսկ դա իր հերթին՝ հակասում է ՌԴ շահերին: Քանի որ պաշտպանության վերաբերյալ դրույթն այս համաձայնագրում ընդհանրապես անտեսված է, գուցե հենց սա է ՌԴ հանգստության պատճառը, և ռուսական կողմը, ի տարբերություն 2015-ի, այլևս ստորագրումը տապալելու անհրաժեշտություն չի տեսնում:

Եթե փաստաթղթում իսկապես անվտանգության ոլորտում համագործակցության մասին դրույթ լիներ, ապա այն կիրառական որոշակի իմաստ կարող էր ունենալ Հայաստանի համար: Սա շատ կարեւոր է ռուս-թուրքական հնարավոր հակամարտության, միջազգային ահաբեկության եւ իրանա-ադրբեջանական կոնֆլիկտի ֆոնին: Անվտանգության ոլորտում Եվրամիության հետ Հայաստանի համագործակցությունը կարող է Ռուսաստանի համար զսպող գործոն լինել: Այդ համագործակցությունը որոշ չափով տեղի է ունենում ՆԱՏՕ-ի շրջանակում. Հայաստանը դաշինքի խաղաղապահ առաքելությունների ակտիվ մասնակից է: Բացի այդ, Հայաստանը ԵՄ անդամ Հունաստանի հետ պայմանավորվել է ֆրանս-գերմանական արտադրության «Միլան» հակատանկային հրթիռային համալիրների գնման շուրջ: Համալիրներն արդեն իսկ մատակարարվել են: Այսինքն, Եվրամիությունը համարվում է ռուսական սպառազինությանն այլընտրանքային սպառազինության մատակարար: Եվ բնական է, որ ՌԴ-ն չէր ցանկանա այս ոլորտում երկու կողմերի հարաբերությունների ինստիտուցիոնալացում:

Եվրամիության պաշտոնյաների հայտարարությունից հասկանալի է դառնում, որ ԵՄ պատրաստ է Հայաստանին աջակցություն ցույց տալ հակաահաբեկչական պայքարում, անվտանգության ապահովման այլ ոլորտներում: Սակայն փաստը, որ Հայաստանը ՀԱՊԿ ռուսական ռազմական դաշինքի անդամ է եւ Ռուսաստանի հետ պարտավորեցնող պայմանագրեր ունի, սահմանափակում է ԵՄ հետ համագործակցությունը: Հայաստանի և Արևմուտքի, մասնավորապես՝ Հայաստանի ու ԵՄ հարաբերությունների խորացման մասով անվտանգությունը մշտապես դիտարկվել է որպես «աքիլլեսյան գարշապար», այն իմաստով, որ չկան այդ ոլորտին առնչվող կոնկրետ զարգացումներ, մինչդեռ՝ դա կարևոր է Հայաստանի համար: Մյուս կողմից՝ Եվրամիությունն ինքն իր անվտանգությունը հոգում է ՆԱՏՕ-ի շնորհիվ, և այստեղ Հայաստան-ԵՄ համաձայնագիրն ինքնին՝ չի կարող պարունակել անվտանգության կոնկրետ և հեռահար դրույթներ:

Թվում է՝ անվտանգության և պաշտպանության վերաբերյալ դրույթի բացակայությունը հուշում է, որ չկա որևէ խնդիր, առավել ևս, որ խոսքն ամենևին ասոցացման մասին չէ, և Ռուսաստանը, այսպես ասած, «խանդելու» տեղ չունի, թեև այս դիտարկումն ինքնին վիրավորական է ինքնիշխան որևէ պետության համար: Բայց ունենք այն, ինչ ունենք, և այստեղ խնդիրը, իհարկե, միայն Ռուսաստանի «խանդը» չէ Հայաստանի հանդեպ, այլ այն, որ Ռուսաստանը Հայաստանին կարող է օգտագործել իբրև խաղաքարտ՝ Արևմուտքի հետ իր հարաբերություններում: Այսինքն՝ Ռուսաստանը կարող է խանգարել Հայաստան-ԵՄ համաձայնագրի ստորագրմանը ոչ թե այն մտավախությամբ, որ Հայաստանի համար դա կլինի քայլ դեպի Արևմուտք, կամ պաշտպանական քաղաքականության դիվերսիֆիկացիա, այլ պարզապես Արևմուտքին, այսպես ասած, տհաճություն պատճառելու համար:

Եթե կոշտ կամ կոպիտ ձևակերպենք, կարող է գործել հետևյալ մոտեցումը՝ դուք խստացնո՞ւմ եք վերաբերմունքն իմ հանդեպ, ես էլ թույլ չեմ տա Հայաստանին՝ ստորագրել անգամ անմեղ փաստաթուղթը: Սա կարող է թվալ գուցե անհավանական, անհամարժեք, իրական քաղաքականությունից հեռու, սակայն նայեք Պուտինի քայլերը, հայտարարությունները, մոտեցումները և կտեսնեք, որ այդօրինակ մտածողությունը, մեղմ ասած, խորթ չէ նրան: Իսկ Ռուսաստանը ներկայում Արևմուտքում կարծես թե «արժանանում» է պատժամիջոցների նոր ալիքի և ընդհանրապես՝ կոշտ վերաբերմունքի նոր չափաբաժնի: Եվ, այս համատեքստում, առնվազն կարող է առաջանալ մտավախություն, որ Հայաստանը կարող է դառնալ «անմեղ զոհ» այդ խաղում՝ անգամ խաղին ռուսական կանոններով մասնակցելու դեպքում: Ընդ որում, առկա մտավախությունների, և ի վերջո՝ դառը փորձի կամ փորձված տառապանքի վկայությունն է այն, որ արևմտյան դիվանագետները պարբերաբար հույս են հայտնում, որ Հայաստանը նոյեմբերին կստորագրի նոր համաձայնագիրը:

Ստելլա Խաչատրյան